Του Ηρακλή Κανακάκη
Ο Νικήτας Αλιπράντης (Ν.Α.) είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου, πρώην καθηγητής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.
Το βιβλίο, σε δεύτερη επαυξημένη έκδοση, συγκροτείται από έρευνες και μελέτες, οι οποίες είτε παρουσιάστηκαν σε συνέδρια και σεμινάρια του εξωτερικού είτε διενεργήθηκαν κατ’ ανάθεση ξένων. Ταξινομούνται σε τρία μέρη: θέματα πολιτικής κοινωνιολογίας, θέματα κοινωνικής ανθρωπολογίας και τέλος θέματα κοινωνιολογίας της εργασίας και της κοινωνικής προστασίας, που καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου, λόγω της ειδικής ενασχόλησής του με τα προβλήματα που συνδέονται με την εργασία.
Πριν διεξέλθουμε τα μέρη του βιβλίου, σημειώνουμε ότι ο ερωτηματικός τίτλος εκφράζει, όπως επεξηγεί προλογικά ο Ν.Α. τις βάσιμες ανησυχίες ότι οι τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες που πρέπει να διέπουν την ανθρωπότητα ήτοι: ελευθερία λόγου, ελευθερία θρησκείας, ελευθερία από την ανάγκη και ελευθερία από το φόβο (Πρόεδρος Φραγκλίνος Ρούσβελτ, 6 Ιανουαρίου 1941) στην αυγή του 21ου αιώνα έχουν μετατραπεί σε ανελευθερίες. Ποδοπατούνται, κατά τρόπο ωμό και κυνικό, όπως αναλύεται στο σύνολο του έργου.
Εισαγωγικά, ομιλεί επιγραμματικά για μερικές από τις κυριότερες θεωρητικές παραδοχές, που έχει υιοθετήσει. Έμφαση δίνει στο μεταμοντερνισμό, που τον θεωρεί κάθε άλλο παρά προοδευτικό και καινοτόμο κίνημα και το ρόλο του καταστροφικό της κοινωνιολογίας. Και στον εμπλουτισμό της κοινωνιολογίας με συμβολή άλλων κοινωνικών επιστημών. Η εθνολογία, ψυχολογία, οικονομία, δίκαιο, ψυχανάλυση είναι πεδία από τα οποία η κοινωνιολογία έχει να ωφεληθεί και να τα ωφελήσει. Στη συνέχεια ακολουθούν τα περιεχόμενα του τόμου.
Θέματα πολιτικής κοινωνιολογίας
Περιλαμβάνει αναπτύξεις για τις πρωτοφανείς και ανελεύθερες επιπτώσεις του καπιταλισμού. Επιπτώσεις, που έχουν να κάνουν με τα φαινόμενα ανέχειας, πενίας, δυστυχίας και εξαθλίωσης, που πλήττουν το μεγαλύτερο μέρος του πλανήτη και με τη σταδιακή αποδόμηση της κρατικής εξουσίας και των δημοκρατικών καθεστώτων.
Η αποδυνάμωση του κράτους και ο εκφυλισμός της Δημοκρατίας είναι συνέπειες της μεταλλαγής του καπιταλισμού σε χρηματοπιστωτικό, που τον διαφοροποιεί απ’ αυτόν που γνώρισε η ανθρωπότητα μέχρι το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα. Ο χρηματιστικός πλούτος είναι αποτέλεσμα μίας ανηλεούς, καινοφανούς και μη παραγωγικής κερδοσκοπίας. Αποτέλεσμα «νομισματικής ηλεκτρονικής κίνησης και ροής».
Τα κύρια χαρακτηριστικά του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού είναι η μόνιμη και με πολλαπλούς τρόπους προκαλούμενη υπερχρέωση των κρατών. Η συρρίκνωση της κοινωνικής λειτουργίας του κράτους. Η διεθνής οικονομική αναρχία που αφορά τις πολυεθνικές επιχειρήσεις, οι οποίες αποτελούν κράτος εν κράτει και απολαμβάνουν φορολογική «ελευθερία» στο όνομα της ανάπτυξης ή μέσω των φορολογικών «παρασίτων», που φιλοξενούνται σε εξωτικές χώρες και σε χώρες της Ευρώπης.
Στην παρούσα συνάφεια καταλήγει στο κοινωνιολογικό συμπέρασμα της πολιτικής, οικονομικής και ιδεολογικής κατάπτωσης της Ε.Ε. Προηγουμένως παρουσιάζει ακροθιγώς χαρακτηριστικά στοιχεία της πολιτικής της, τα οποία δείχνουν πλήρη ευθυγράμμισή της με τις κατευθύνσεις του νεοφιλελευθερισμού (άναρχη «απελευθέρωση» της αγοράς υπέρ του κεφαλαίου, κατάργηση της αργίας της Κυριακής, ιδιωτικοποίηση των δημοσίων υποδομών, άκριτη συμπόρευσή της με την οικονομική πράξη των Η.Π.Α.). Εγκλωβισμό της Ε.Ε. στη δημοσιονομική μονεταριστική πειθαρχία που επιβάλλει η Γερμανία, η οποία ακυρώνει τις ιδρυτικές αρχές της ισότητας και της αλληλέγγυας ανάπτυξης των κρατών-μελών της.
Θέματα κοινωνικής ανθρωπολογίας
Εξετάζει θέματα σχετικά με την Αφρική, το φυλετικό και θρησκευτικό ρατσισμό, τον αντιεβραϊσμό αλλά και το μεσσιανικό Σιωνισμό, τον ενδοχριστιανικό και ισλαμικό ρατσισμό. Επίσης, πραγματεύεται τη διάκριση των φύλων, τις διακρίσεις των γυναικών και τις εξελίξεις στο θέμα των ομοφυλοφίλων.
Από την ανάλυση, μεταξύ άλλων, συνάγονται τα ακόλουθα. Η εξίσωση των φύλων δεν έχει σχέση με την αντίληψη ενός φυσικού αδιαφοροποίητου ισοπεδωτισμού τους, ο οποίος συγχέει τη διαφορετικότητα της φύσης των γυναικών και την κοινωνικά άνιση μεταχείρισή τους. Αρνείται τη φυσική κατασκευή και τη σεξουαλική αποστολή άνδρα και γυναίκα.
Οι υπέρμαχοι της ισοπεδωτικής ουδετεροποίησης της ετερότητας των φύλων, με την ιδεοληψία τους, ότι οι σεξουαλικές ταυτότητες έχουν ως μόνη πηγή όχι τη φύση αλλά την κοινωνία, επιδιώκουν να επανασυστήσουν και επανασυγκροτήσουν ριζικά το ανθρώπινο σώμα. Παραγνωρίζουν έτσι «ότι η ανθρωπότητα έχει τα όριά της, τους διαχωριστικούς προσδιορισμούς της και η ανατροπή όλων αυτών ενέχει τα στοιχεία φανταστικής αυταπάτης».
Θέματα κοινωνιολογίας της εργασίας και της κοινωνικής προστασίας
Αναπτύσσονται η διαίρεση της εργασίας, η έκταση του πεδίου της, η κρίση της κοινωνίας της εργασίας και ο τωρινός εκπεσμός της σε πράγμα. Η σημερινή γενική υποβάθμιση των σχέσεων εργασίας (εφήμερες και ευέλικτες μορφές απασχόλησης, ανασφάλιστες και κακοπληρωμένες που μετακυλίουν τους επιχειρηματικούς κινδύνους στους εργαζόμενους), που έχει ως συνέπεια τη βαθμιαία «φυγή» από το εργατικό δίκαιο δηλαδή της αποφυγής εφαρμογής του, με προφανή σκοπό την ελαχιστοποίηση του κόστους εργασίας.
Οι κοινωνικές συνέπειες της παγκοσμιοποιημένης άγριας ανταγωνιστικότητας, η οποία παροξύνει τον ανταγωνισμό σε όλα τα επίπεδα. Τα κοινωνικά δικαιώματα, που αφορούν ουσιώδεις πλευρές της ανθρώπινης ζωής: την εργασία, την υγεία, την κατοικία, την παιδεία, τα γηρατειά, τη μητρότητα, το περιβάλλον, τα οποία βρίσκονται σε γενική διακινδύνευση.
Ζητούμενο της συγγραφής είναι η υπέρβαση της ανελευθερίας του καπιταλισμού.
Η κριτική αποτίμηση των δεινών του καπιταλισμού μόνον, δεν αποφέρει καρπούς. Ούτε η επιστροφή στο παρελθόν ανοίγει δρόμους σωτηρίας. Ούτε, βέβαια, η πίστη στην αυτόματη «αναγκαστική» εξαφάνισή του αποτελεί αισιόδοξη προοπτική.
Κάποιοι, πάλι, με την κριτική τους στο σύστημα αποβλέπουν στο ξεπέρασμα των κρίσεων και στην ενίσχυση και μακροημέρευσή του και όχι στο μετασχηματισμό και στην ανατροπή του.
Θέση εδραία και σταθερή του Ν.Α. είναι ότι επιβάλλεται η αναζήτηση τρίτου δρόμου, πέραν της Δεξιάς και της Αριστεράς. Ο ίδιος καταθέτει τη συνεισφορά του.
Και επειδή στο Χριστιανό δεν ταιριάζουν η μεμψιμοιρία και η κακομοιριά, καταλήγει με την αισιόδοξη πρόβλεψη ότι μπορεί να τερματισθεί η δυστυχία και η ανέχεια, αν ο κόσμος του «μη κεφαλαίου» συνειδητοποιήσει τι ακριβώς συμβαίνει στο λυκαυγές του 21ου αιώνα και αποφασίσει να πάρει το μέλλον στα χέρια του.
Ο Ν.Α., ακούραστος ερευνητής με αναγνωρισμένη επιστημονική εμβέλεια που ξεπερνά τα σύνορα της χώρας, ανήκει στους έντιμους επιστήμονες που είναι προσηλωμένοι στον αγώνα διεθνούς κατανόησης της βαρβαρότητας του διεστραμμένου καπιταλισμού, με την ελπίδα και την προσδοκία ότι θα πυροδοτηθεί μία διεθνής αντίδραση του κοινωνικού σώματος κατά της σημερινής κυριαρχίας του.
(Εκδόσει «ΠΑΠΑΖΗΣΗ», Αθήνα 2018)
