• ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΔΕΝ ΣΥΜΒΙΒΑΖΟΝΤΑΙ

Οἱ Βρετανοὶ γιορτάζουν ἐφέτος τὰ 70 χρόνια ἀπὸ τὴν ἀνάρρηση τῆς βασίλισσάς τους Ἐλισάβετ Β΄ στὸ θρόνο, τὸ ἀποκαλούμενο «Πλατινένιο Ἰωβηλαῖο». Τὸ θέμα δὲν θὰ μᾶς ἀφοροῦσε, οὔτε θὰ ἄξιζε νὰ ἀπασχολήσει τὴν ἐφημερίδα μας, ἐὰν στὶς ἑορταστικὲς ἐκδηλώσεις δὲν περιλαμβανόταν καὶ συναυλία στὸ ἀρχαῖο Κούριο, ποὺ βρίσκεται στὴν Κύπρο καὶ περιλαμβάνεται στὴν «ἐπικράτεια» τῶν βρετανικῶν βάσεων.
Οἱ βάσεις αὐτές, δύο διακριτὲς περιοχὲς τοῦ Ἀκρωτηρίου καὶ τῆς Δεκελείας στὴν νότια ἀκτὴ τῆς Κύπρου δημιουργήθηκαν ταυτόχρονα μὲ τὴ συνθήκη ἐγκαθίδρυσης τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας τὸ 1960. Τὸ καθεστώς τους διευκρινίζεται στὰ παραρτήματα τῆς συνθήκης, ἀλλὰ καὶ στὶς διακοινώσεις ποὺ ἀνταλλάχθηκαν ἀνάμεσα στὸ Ἡνωμένο Βασίλειο καὶ στὴν Κυπριακὴ Δημοκρατία στὶς 16 Φεβρουαρίου 1960 καὶ ἔχουν δεσμευτικὴ νομικὴ ἰσχὺ ἀπὸ τὴν ἡμερομηνία τῆς ὑπογραφῆς τους.
Εἶχε προηγηθεῖ ὁ ἀντιαποικιακὸς ἀγώνας τῶν Κυπρίων ἀπὸ τὸ 1955, μὲ στόχο τὴν Ἕνωση μὲ τὴν Ἑλλάδα. Οἱ Βρετανοὶ ἐπιχείρησαν νὰ τὸν καταστείλουν καὶ διέπραξαν γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτὸ σειρὰ ἐγκλημάτων. Ἐπὶ βασιλείας τῆς Ἐλισάβετ Β’, ἡ ὁποία εἶχε ἀνέβει στὸ θρόνο τὸ 1952, ἀπαγχονίστηκαν ἀπὸ τοὺς Βρετανοὺς ἀποικιοκράτες ἐννέα ἀγωνιστὲς τῆς ΕΟΚΑ, μὲ πρώτους τοὺς Μιχαὴλ Καραολῆ καὶ Ἀνδρέα Δημητρίου στὶς 10 Μαΐου 1956, πρὶν 67 χρόνια. Ἀκολούθησαν οἱ Ἀνδρέας Ζάκος, Ἰάκωβος Πατάτσος καὶ Χαρίλαος Μιχαὴλ στὶς 9 Αὐγούστου 1956, οἱ Μιχαήλ Κουτσόφτας, Στέλιος Μαυρομάτης καὶ Ἀνδρέας Παναγίδης στὶς 21 Σεπτεμβρίου 1956. Τελευταῖος ἐκτελεσμένος, ὁ Εὐαγόρας Παλληκαρίδης στὶς 13 Μαρτίου 1957, μόλις 18 ἐτῶν, τελειόφοιτος μαθητὴς τοῦ ἑξαταξίου Γυμνασίου. Τὸ νεαρὸ τῆς ἡλικίας του δὲν συγκίνησε τὴν Ἐλισάβετ, ἡ ὁποία ἀρνηθηκε νὰ δώσει χάρη, παρὰ τὴ διεθνῆ κινητοποίηση ποὺ ἔγινε γιὰ τὸ σκοπὸ αὐτό…
Μὲ τὴν ὠριμότητα ποὺ τὸν διέκρινε, ὁ Εὐαγόρας παρηγόρησε τὴ μητέρα του ὅτι ἡ δική του θυσία θὰ ἀπέτρεπε μελλοντικὲς ἐκτελέσεις καὶ θὰ ἔσωζε τὴ ζωὴ ἄλλων συναγωνιστῶν του, πρᾶγμα ποὺ ἔγινε. Ἡ διεθνὴς κατακραυγὴ ἦταν τέτοια, ποὺ οἱ ἐκτελέσεις σταμάτησαν. Οἱ ἐκτελεσμένοι, μαζὶ καὶ μὲ ἄλλους ἀγωνιστὲς ποὺ ἔπεσαν στὸ πεδίο τῆς μάχης, στερήθηκαν καὶ τὴν ἐξόδιο ἀκολουθία ποὺ ὁ κάθε μεταστὰς δικαιοῦται.
Γιὰ νὰ μὴ γίνει ἡ κηδεία τους ἀφορμὴ γιὰ διαδηλώσεις, δὲν ἀποδόθηκαν οἱ σοροὶ στοὺς οἰκείους τους. Θάφτηκαν στὸν περίβολο τῆς φυλακῆς. Κάποιοι, δύο ἀνὰ τάφο πρὸς ἐξοικονόμηση χώρου. Μαζί τους κείτονται καὶ τέσσερις πεσόντες στὸ πεδίο τῆς μάχης: Οἱ Μάρκος Δράκος, Γρηγόρης Αὐξεντίου, Στυλιανός Λένας καὶ Κυριάκος Μάτσης. Παραμένουν θαμμένοι στὸ χῶρο ποὺ σήμερα τιμᾶται ὡς «φυλακισμένα μνήματα».

Δυστυχῶς, εἶναι γνωστὸ ὅτι οἱ συμφωνίες ποὺ ἀναγκάσθηκε ἡ Κυπριακὴ Δημοκρατία νὰ ἀποδεχθεῖ δὲν ἀνταποκρίνονται οὔτε στὶς προσδοκίες τῶν ἀγωνιστῶν, οὔτε στὸ Διεθνὲς Δίκαιο, ὅπως ἔχουμε ἐπανειλημμένα τονίσει. Ἡ συναυλία γιὰ τὴν Ἐλισάβετ στὰ χώ-
ματα τῆς Κύπρου ἀποτελεῖ πρόκληση, ἀλλὰ καὶ θρασεῖα ὑπόμνηση ὅτι ἀκόμα καὶ σήμερα, ἡ Κύπρος δὲν ἔχει ἀποαποικιοποιηθεῖ καθ΄ ὁλοκληρία.
Οἱ Βρετανοὶ ἔχουν παραβιάσει κατ’ ἐξακολούθηση ἀκόμα καὶ τὸ πλαίσιο τῶν ὑφιστάμενων συμφωνιῶν ποὺ ἔχουν γίνει. Συμπεριφέρονται σὰν ἀπόλυτοι κυρίαρχοι καὶ ἀποικοκράτες, χωρὶς νὰ τὸ παραδέχονται τυπικά ὅτι οἱ βάσεις ἀποτελοῦν ἀποικία τους, προκειμένου νὰ ἀποφεύγουν τὶς προβλεπόμενες ἀπὸ τὸν ΟΗΕ αὐστηρὲς διαδικασίες ἐλέγχου γιὰ θέματα ὑφιστάμενων ἀποικιῶν.
Στὴν πραγματικότητα, ἡ ὅποια «κυριαρχία» περιβλήθηκαν οἱ βάσεις, δὲν εἶναι οὔτε ἀπόλυτη, οὔτε συνέχεια τῆς πρωτογενοῦς ἀποικοκρατίας, ἀλλὰ ὑφίσταται ὑπὸ συγκεκριμένους ὅρους καὶ περιορισμούς, ὡς συνέπεια παραχώρησης ἐκ μέρους τῆς νεοσυσταθείσης Κυπριακῆς Δημοκρατίας, ἔδαφος τῆς ὁποίας ἐξακολουθοῦν νὰ ἀποτελοῦν οἱ περιοχὲς τῶν βάσεων.
Οἱ ρητὰ συμφωνημένοι περιορισμοὶ στὴ χρήση τῶν βρετανικῶν βάσεων, ὅπως κωδικοποιοῦνται στὴ μελέτη τοῦ Ἀνδρέα Στεργίου μὲ θέμα «Οἱ Βρετανικές βάσεις ὡς παράγοντας ἀτελοῦς ἀποαποικιοποίησης τῆς Κύπρου» εἶναι οἱ ἀκόλουθοι:
• Οἱ βρετανικὲς βάσεις δὲν θὰ ἀναπτύσσονται γιὰ σκοποὺς ἄλλους ἀπὸ στρατιωτικούς.
• Δὲν μποροῦν νὰ ἱδρύονται καὶ νὰ τελοῦν ὑπὸ διοίκηση ἀποικίες.
• Δὲν θὰ καθιδρύονται τελωνειακοὶ δεσμοὶ μεταξὺ τῆς Δημοκρατίας καὶ τῶν βρετανικῶν βάσεων.
• Δὲν θὰ ἐπιτρέπεται ἡ σύσταση ἐμπορικῶν ἢ βιομηχανικῶν ἐπιχειρήσεων, ἐκτὸς ἐκείνων ποὺ συνδέονται ἄμεσα μὲ τὴ στρατιωτικὴ παρουσία τῶν Βρετανῶν στὶς βάσεις καί, ἐν πάση περιπτώσει, δὲν θὰ γίνονται ἐνέργειες ποὺ θὰ μποροῦσαν νὰ παραβλάψουν τὴ βιομηχανικὴ καὶ τὴν ἐπιχειρηματικὴ ἑνότητα τῆς νήσου.
• Δὲν θὰ κατασκευάζονται ἐμπορικὰ λιμάνια ἢ ἀεροδρόμια.
• Δὲν θὰ επιβλέπεται ἡ ἐγκατάσταση πληθυσμῶν, ἐκτὸς ἂν ὑπάρχουν προσωρινοὶ λόγοι.
• Δὲν θὰ ἀπαλλοτριώνονται περιουσίες χωρὶς τὴν καταβολὴ τῶν ἀναγκαίων ἀποζημιώσεων.
• Δὲν θὰ ὑπάρξουν κανενὸς εἴδους διακρίσεις σὲ βάρος ὅσων ἐργάζονται καὶ ζοῦν στὶς περιοχὲς τῶν βάσεων.
Τὴ θέση περὶ περιορισμένης κυριαρχίας τῶν βρετανικῶν βάσεων ἔχει υἱοθετήσει καὶ ἡ κυπριακὴ Βουλὴ τῶν Ἀντιπροσώπων μὲ
ψήφισμά της τὸ 2005.
Δικαιολογητικὸς λόγος τῆς παρουσίας τῶν βάσεων ἦταν ὁ ρόλος τοῦ Ἡνωμένου Βασιλείου ὡς ἐγγυήτριας δύναμης τῆς ἀνεξαρτησίας καὶ τῆς κυριαρχίας τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας. Τὴν ἀποστολή του αὐτή, τὴν παραβίασε κατ’ ἐπανάληψη:
Τὸ 1974 ἀνεχόμενο, στὴν καλύτερη περίπτωση, τὴν τουρκικὴ εἰσβολή.
Τὸ 1983 χωρὶς ἀντίδραση στὴν ἀνακήρυξη τοῦ Ψευδοκράτους.
Τὸν Ὀκτώβριο 2007, Μεγάλη Βρετανία καὶ Τουρκία συνυπέγραψαν τὸν «Στρατηγικὸ Συνεταιρισμό» [Strategie Partnership], ποὺ περιλαμβάνει, ὡς μία ἀπὸ τὶς κύριες πρόνοιες, τὴ συστηματικὴ προαγωγὴ χωριστῶν σχέσεων τοῦ τουρκοκυπριακοῦ Ψευδοκράτους μὲ τὸν ὑπόλοιπο κόσμο.
Ἡ ἐνέργεια αὐτὴ παραβιάζει εὐθέως τὸ ψήφισμα 550 τῆς 11ης Μαΐου 1984 τοῦ ΟΗΕ, ποὺ ὄχι μόνο καταδικάζει τὶς ἀπὸσχιστικές ἐνέργειες στὰ κατεχόμενα καὶ τὶς κηρύσσει παράνομες καὶ ἀνυπόστατες, ἀλλὰ καὶ καλεῖ ὅλα τὰ κράτη ὄχι μόνο μὴν ἀναγνωρίσουν τὸ τουρκοκυπριακὸ Ψευδοκράτος, ἀλλὰ καὶ νὰ μὴν τὸ διευκολύνουν ἢ ὑποβοηθήσουν μὲ οἱονδήποτε τρόπο.
Ἄλλες παραβιάσεις τοῦ συμφωνηθέντος πλαισίου, σύμφωνα μὲ τὴν ἴδια μελέτη:
Ἡ μὴ καταβολὴ τοῦ ὀφειλόμενου μισθώματος, μὲ πρόσχημα τὴν ἐκκρεμότητα τῆς λύσης τοῦ Κυπριακοῦ
Οἱ αὐθαίρετοι καὶ ἀναιτιολόγητοι περιορισμοὶ στὴν κυκλοφορία καὶ πρόσβαση, ἰδίως τῶν κατοίκων τῶν χωριῶν τῆς περιοχῆς.
Ἡ χρήση τῶν βάσεων ὡς κέντρου δραστηριοτήτων ἀκόμα καὶ πολεμικῶν ἐπιχειρήσεων τῆς Βρετανίας καὶ τρίτων χωρῶν (ἰδίως τῶν ΗΠΑ) εἰς βάρος τρίτων χωρῶν, ὁρισμένες ἀπὸ τὶς ὁποῖες ἔχουν φιλικὲς σχέσεις μὲ τὴν Κυπριακὴ Δημοκρατία.
Ἡ λειτουργία τοῦ συστήματος παρακολούθησης Echelon στὶς βρετανικὲς βάσεις στὰ πλαίσια τῆς συμφωνίας UKUSA [UKUSA Security Agreement] μεταξὺ ΗΠΑ, Μεγάλης Βρετανίας, Καναδά, Αὐστραλίας καὶ Νέας Ζηλανδίας.
Οἱ γηγενεῖς κάτοικοι εἶναι σὰν «ἀπάτριδες», χωρὶς τὴν ἰδιότητα τοῦ πολίτη τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας ἢ τῆς Μ. Βρετανίας καὶ χωρὶς ἀνάλογα δικαιώματα.
Τὰ πλαίσια τῶν προτεινόμενων «λύσεων» τοῦ Κυπριακοῦ, ὄχι μόνον ἀποκλίνουν ἀπὸ τὶς ἀρχὲς τοῦ Διεθνοῦς Δικαίου, ἀλλὰ καὶ δὲν θίγουν τὸ καθεστὼς τῶν βρετανικῶν βάσεων.
Ἔχουμε κατ’ ἐπανάληψη τονίσει ὅτι τὸ Κυπριακὸ πρέπει νὰ λυθεῖ στὰ πλαίσια τοῦ  Διεθνοῦς Δικαίου, μὲ τὴν ὁλοκληρωμένη ἀποκατάσταση τῆς κυριαρχίας τῆς Κυπριακῆς Δημοκρατίας σὲ ὅλο τὸ νησί, ὡς ἑνιαίου κράτους στὴ βάση τῆς ἀρχῆς τῆς ἰσότητας, χωρὶς προνομιακὲς διακρίσεις καὶ «ἀρνησικυρίες» σὲ μειονότητες.
Πιεζόμενη ἀπὸ τεράστια συμφέροντα, ἡ Κυπριακὴ Δημοκρατία ἀναγκάστηκε νὰ ὑπογράψει συνθῆκες ποὺ ἀποκλίνουν ἀπὸ τὸ Διεθνὲς Δίκαιο καὶ ἰδίως νὰ ἀποδεχθεῖ στὸ ἔδαφός της τὴν ὕπαρξη τῶν βρετανικῶν βάσεων γιὰ ἀόριστο χρόνο, καὶ μάλιστα μὲ κυριαρχία.
Κατὰ συνέπεια, ἡ ἄμεση ἀπομάκρυνσή τους πρέπει νὰ ἀποτελέσει προτεραιότητα καὶ ὅρο γιὰ μιὰ δίκαιη λύση τοῦ Κυπριακοῦ.

————————

ΠΗΓΗ: Ἀνδρέα Στεργίου «Οἱ Βρετανικές βάσεις ὡς παράγοντας ἀτελοῦς ἀποαποικιοποίησης τῆς Κύπρου» Ἑλληνική Ἐπιθεώρηση Πολιτικῆς Ἐπιστήμης, 36, 72–91. https://doi.org/10.12681/hpsa.14507