Του Ηρακλή Κανακάκη-
Δημοσιεύουμε ευρεία περίληψη της εισήγησης του Ηρακλή Κανακάκη με το πιο πάνω θέμα που παρουσιάσθηκε στο Β΄ διαδικτυακό Συνέδριο της ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ για το 1821, κατά τη Β΄ συνεδρία της 26ης Οκτωβρίου 2021.
Η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε μεγαλειώδης, θαυμαστή και αποτέλεσε έμπνευση για άλλα καταπιεσμένα έθνη.
Το πόσο σπουδαίο κατόρθωμα, φαίνεται από το γεγονός ότι η αναμέτρηση ήταν τελείως άνιση. Από τη μια η Οθωμανική αυτοκρατορία, η οποία από τον πρώτο χρόνο του Αγώνα υποχρεώθηκε να προσλάβει Αλβανούς μισθοφόρους για να τον καταστείλει, ενώ τον τρίτο χρόνο ζήτησε τη βοήθεια της Αιγύπτου.
Από την άλλη μία χούφτα άνθρωποι χωρίς ενιαία και ισχυρή ηγεσία. Πεινασμένοι και κατατρεγμένοι, με ελάχιστα μέσα, που τέμνονταν από αντιθέσεις, ιδιοτέλειες και πάθη. Που η «κανονικότητά» της ζωής τους, για τετρακόσια και πλέον χρόνια, ήταν η σκλαβιά και η τυραννία.
Επιπρόσθετα, οι αντικειμενικές συνθήκες προμηνούσαν ήττα, συντριβή, αφού είχε απέναντί της μία Ευρώπη λυσσαλέα αντιδραστική. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις (Ιερά Συμμαχία – Αυστρία, Ρωσία, Πρωσσία – και Γαλλία, Αγγλία) ομοθυμαδόν είχαν αποφασίσει να αντιταχθούν στα επαναστατικά κινήματα, φοβούμενες για τους θρόνους τους που έτριζαν από τις νέες ιδέες για ελευθερία, ανεξαρτησία και ισοπολιτεία.
Κι όταν διαπίστωσαν τη δύναμη της Ελληνικής Εθνεγερσίας, προσάρμοσαν τα σχέδιά τους και δημιούργησαν ένα μικρό ελληνικό κρατίδιο προσδεδεμένο στο άρμα της Δύσης, ώστε να αποτραπεί η μελλοντική φυσιολογική του ανάπτυξη και στους εθνικο-απελευθερωτικούς στόχους και στους όρους της κοινωνικής του χειραφετήσεως. Ένα κρατίδιο συνδεδεμένο με την αρχαία Ελλάδα αλλά αποξενωμένο από το Βυζάντιο και από κάθε προοπτική ανασύστασης της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.
Αγριότητες και ηθικές αναξιότητες
Όπως σ’ όλες τις Επαναστάσεις, έτσι και στην Ελληνική, έχουν καταγραφεί σφάλματα, μικρότητες, πολιτικές αχρειότητες, αλαζονικές συμπεριφορές, στιγμές κατάπτωσης, αγριότητες.
Ο μεγάλος πειρασμός της διχόνοιας την ταλαιπώρησε, αμαύρωσε τη δόξα και το μεγαλείο της και έβαλε σε κίνδυνο την πορεία της. Οι διαμάχες πολιτικών και στρατιωτικών, οι σχηματισθείσες φατρίες δηλητηρίαζαν το εθνικό πνεύμα και αποδυνάμωναν το φρόνημα.
Τελικά, όμως, ο κοινός σκοπός για την πίστη την αγία και για της πατρίδας την ελευθερία τους ένωσε σε μία δύναμη, σε μία θέληση και πραγματοποιήθηκε το όνειρό τους.
Ναι, οι αγωνιστές του ’21 ήταν ήρωες αλλά και άνθρωποι με ελλείψεις και ελαττώματα, με αδυναμίες και ατέλειες, γι’ αυτό πίστευαν στο Θεό, ο οποίος θεραπεύει τα ελλείποντα και κάνει τ’ αδύνατα δυνατά.
Ας μην τους φανταζόμαστε άσπιλους, αμόλυντους, ενσάρκωση της ηθικής τελειότητας, με το φωτοστέφανο της αγιοσύνης.
Σε κάθε περίπτωση, τα μελανά σημεία και οι σκιές αποτελούν μικρό μέρος, το έλασσον. Το μεγάλο, το μείζον είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί της πτώσης ανάστησαν ένα έθνος που θεωρούνταν χαμένο. Υπερέβησαν εαυτούς κι έκαναν πραγματικότητα το άπιαστο όνειρο της λευτεριάς και της ανεξαρτησίας ενός λαού, που ήταν βυθισμένος στα τάρταρα της απαιδευσίας, στον αποκλεισμό και στον εξευτελισμό. Έδωσαν το «έχει» τους και τη ζωή τους.
Προαπαιτούμενα δημιουργικής κριτικής
Όταν ασκούμε κριτική επιβάλλεται να γνωρίζουμε την εποχή αναφορά μας. Να λαβαίνουμε υπόψιν τις κοινωνικο-οικονομικές και πολιτισμικές συνθήκες, τις αιτίες εκδήλωσης συμπεριφορών και γεγονότων και να ανθιστάμεθα στον πειρασμό της ιδεολογικής χρήσης και ερμηνείας των ιστορικών πηγών.
Να μην ταυτίζουμε το θύμα με το θύτη, τον κυρίαρχο με τον κυριαρχούμενο, τον αφέντη με το δούλο. Στους ραγιάδες, από τον παραγκωνισμό, την κακομεταχείριση και την καταδυνάστευση, σιγόβραζε μέσα τους το μίσος, η αντεκδίκηση, η ανάγκη επιβεβαίωσης της καταπιεσμένης αξιοπρέπειάς τους.
Καθημερινά υποβάλλονταν σε μία αγωγή βαναυσότητας και μνησικακίας, βλέποντας ή βιώνοντας στο πετσί τους στις αδικοπραγίες, βαναυσότητες και βαρβαρότητες των Οθωμανών. Διότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία δεν ήταν, όπως υποστηρίζει η εθνοφοβική αναθεωρητική σχολή σκέψης, ένα κράτος θρησκευτικής ανεκτικότητας, ένα είδος πολυπολιτισμικού παραδείσου όπου συμβίωναν αρμονικά οι διάφορες θρησκευτικές κοινότητες.
Αν ήταν έτσι τα πράγματα προς τι το παιδομάζωμα, οι εξισλαμισμοί, οι κρυπτοχριστιανοί, οι νεομάρτυρες και εθνομάρτυρες, τα κρυφά σχολειά; Γιατί το Γένος δεν έπαυσε στιγμή να βρίσκεται σε επαναστατικό βρασμό; Γιατί οι γκιαούρηδες πήγαιναν από εξέγερση σε εξέγερση;
Περισσότερα από εβδομήντα είναι τα επαναστατικά κινήματα σε όλη την περίοδο της Τουρκοκρατίας, χωρίς αυτά που ξέσπασαν στις βενετοκρατούμενες περιοχές.
Οι σφαγές μετά την άλωση της Τριπολιτσάς
Αποτελούν ντροπή και όνειδος αλλά ούτε ακυρώνουν το δίκιο του Αγώνα ούτε ισοφαρίζουν τα εγκλήματα και τα κακουργήματα της Οθωμανοκρατίας.
Προτού μιλήσει κάποιος γι’ αυτές, πρέπει να μετρήσει και να συνεκτιμήσει το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον της οθωμανικής κυριαρχίας στην Πελοπόννησο και ευρύτερα.
Οι κάτοικοι της Πελοποννήσου, μετά τα Ορλωφικά, έζησαν τη φρίκη και την κτηνωδία. Υπέφεραν τα πάνδεινα από τις ορδές των Αλβανών μουσουλμάνων τους οποίους χρησιμοποίησε ο Σουλτάνος για την οριστική καταστολή της εξέγερσης. Πάνω από εκατό χιλιάδες χάθηκαν στα Ορλωφικά.
Ο Μαχμούτ Β΄, ανίκανος να τιμωρήσει τους επαναστάτες του Μαρτίου του 1821 εκτόνωσε την οργή και το μένος του στο Ρωμιούς που βρίσκονταν κοντά του. Ανάμεσα σ’ αυτούς και ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄, ο απαγχονισμός του οποίου άφησε εμβρόντητη την Ευρώπη.
Τα «κατορθώματα» αυτά των Τούρκων ήταν πολύ νωπά. Λειτούργησαν διεγερτικά προς αντεκδίκηση. Συνδαύλισαν τα προαιώνια μίση και άνοιξαν όλους τους παλιούς λογαριασμούς και οι έγκλειστοι υπέστησαν την τυφλή επαναστατική βία των Ελλήνων.
Σημαντικό στοιχείο που διαφοροποιεί τις θηριωδίες και αθεμιτουργίες των δύο εμπολέμων είναι ότι αυτές αποτελούσαν εγγενές, οργανικό χαρακτηριστικό της οθωμανικής κυριαρχίας.
Δεν ήταν αντιδράσεις υπέρμετρης βαναυσότητας ή ατυχείς στιγμές στη λειτουργία της οθωμανικής διακυβέρνησης. Ήταν συνειδητή πράξη που εντάσσεται στη διοικητική λογική της οθωμανικής εξουσίας.
Οι βιαιοπραγίες, οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών και οι εποικισμοί είναι χαρακτηριστικό της τουρκικής κυριαρχίας προκειμένου να πετυχαίνει τους στόχους και τις διεκδικήσεις της. Το επιβεβαιώνει ο γνωστός Τούρκος ιστορικός Τανέρ Ακσάμ: «Το σύνολο της οσμανικής ιστορίας είναι ταυτόχρονα και η ιστορία των συλλογικών διώξεων και σφαγών των λοιπών θρησκευτικών μειονοτήτων».
Σήμερα
Σε μία συγκυρία βαθύτατης κρίσης του υπαρκτικού Ελληνισμού, οφειλόμενη εν πολλοίς στο πνεύμα κομπλεξισμού, διχόνοιας και υποταγής που κυριαρχεί στην εκπαίδευση, στην κοινωνία και στην πολιτική, ο εορτασμός των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 θα μπορούσε να είναι πρόκληση και πρόσκληση να αναβαπτιστούμε στο αντιστασιακό πνεύμα. Προαπαιτούμενο, για να ξεκολλήσει η χώρα από το «βούρκο και τη σκουριά».
(Ευρεία περίληψη της εισήγησης που παρουσιάσθηκε στο Β΄ διαδικτυακό Συνέδριο της ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ για το 1821, κατά τη Β΄ συνεδρία της 2ης Οκτωβρίου 2021).
