Τοῦ Μοναχοῦ Ἀρτεμίου Γρηγοριάτη
Τὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ εἶναι τὸ πρῶτο μέρος τῆς εἰσήγησης τοῦ μοναχοῦ Ἀρτεμίου Γρηγοριάτη κατὰ τὴν Δ’ Συνεδρία τῆς 1ης Νοεμβρίου 2021 τοῦ διαδικτυακοῦ Συνεδρίου τῆς «Χριστιανικῆς» γιὰ τὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821:
Ἀγαπητοί καί σεβαστοί ἐν Χριστῷ πατέρες καί ἀδελφοί!
Μέ τήν εὐλογία καί τήν εὐχή τοῦ Γέροντός μας καί Καθηγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὁσίου Γρηγορίου Ἁγίου Ὄρους Ἀρχιμανδρίτου Χριστοφόρου, ἔρχομαι στίς παροῦσες συνεδρίες τῆς ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ γιά τήν ὁμιλία μου, πτωχή σέ λόγια μπροστά στά πλούσια αἰσθήματά σας. Εὐχαριστῶ λοιπόν τά μέλη τῆς ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ, τούς διοργανωτές αὐτῆς τῆς θεάρεστης συνάξεως, καθώς καί τόν σεβαστό Γέροντά μας πού μοῦ δίνουν ἀνεπιφύλακτα τήν εὐκαιρία νά μοιραστῶ κάποιες πνευματικές σκέψεις στήν ἀγάπη σας. Συγχρόνως εὐχαριστῶ καί ὅλους ἐσᾶς πού μέ θεῖο πόθο καί προφανῆ προθυμία σπεύδετε νά ἀκούσετε λόγους γιά τήν ψυχική σας ὠφέλεια, τούς ὁποίους πιστεύω πώς ἐνστερνίζεστε καί τούς ἐφαρμόζετε.
Μέ τήν εὐκαιρία αὐτῶν τῶν εὐλογημένων συνεδριῶν, στήν ἀγάπη σας θά ἀναπτύξω ἕνα ἑλληνορθόδοξο λόγο, πού ἀφορᾶ τήν ἐθνική ἐπέτειο τῆς 25ης Μαρτίου. Νομίζω πώς στή σημερινή ἐποχή, ὅπου ὅλες οἱ εὐλογημένες παραδόσεις μας τεμαχίζονται καί πωλοῦνται στήν εὐρωπαϊκή καί παγκόσμια ἀγορά, σήμερα πού ἡ χριστιανική εὐλάβεια θεωρεῖται ἀναχρονισμός καί σκοταδισμός, σήμερα πού στό βωμό τοῦ χρήματος καί τῆς ἐπίγειας δόξης τά ἱερά καί πατριωτικά μας αἰσθήματα χαρακτηρίζονται σωβινισμός καί φασισμός, ἀξίζει νά ἀναμοχλεύσουμε καί νά παρουσιάσουμε ὅλα ἐκεῖνα πού ἔθρεψαν προηγούμενες γενιές, ὅλα ἐκεῖνα πού ἄναψαν, φώτισαν καί δημιούργησαν τό ’21, τό ’12 καί τό ’40.
Γεώργιος Γρατσέας: Συστηματικὴ διάβρωση τῆς παιδείας μας
Μιά κοινή διαπίστωσις, μιά ἀδιάψευστη πραγματικότητα, εἶναι ἡ διάλυσις καί ἡ καταστροφή τῆς ἑλληνορθόδοξης παιδείας μας. Ἕνας πολύ σημαντικός θεολόγος, ἀληθινός φίλος καί φανατικός δημοκράτης, πρώην ἐπιθεωρητής στή μέση παιδεία καί κατόπιν καθηγητής Πανεπιστημίου, κεκοιμημένος πλέον, ὁ Γεώργιος Γρατσέας, στά φοιτητικά μας χρόνια, στόν καιρό τῆς μεταπολίτευσης, μᾶς ἔλεγε τί διέβλεπε καί τί προέβλεπε στό χῶρο πού ἐργαζόταν. Καί μᾶς τόνιζε μέ πόνο, θλῖψι καί ἀγανάκτησι: «Ἀπό τό 1967 μέχρι σήμερα γίνεται μιά συστηματική διάβρωσις τῆς παιδείας μας». Συστηματική διάβρωσις τῆς παιδείας μας! Σήμερα βλέπουμε τήν προφανῆ ἐπαλήθευσι τῶν λόγων του. Ἡ διάβρωσις καί διάλυσις τῆς παιδείας μας δημιούργησε ὅλον αὐτό τό συρφετό καί κυκεῶνα πού ζοῦμε τά τελευταῖα πενήντα χρόνια σέ ὅλα τά κοινωνικά, ἐθνικά καί ἐκκλησιαστικά ἐπίπεδα τῆς χώρας μας.
Ὅμως, γιά νά μή φανῶ πολύ μελοδραματικός, σέ διάφορες ὁμιλίες καί συζητήσεις τῶν τελευταίων ἐτῶν, ἄκουσα ἀπό σημαντικά πρόσωπα, καί μάλιστα ἀπό ἱερωμένους καί ἀρχιερεῖς, νά ἀμφισβητοῦν τόν αἱματοβαμμένο ἀγῶνα τοῦ 1821. Αὐτοί οἱ ἄνθρωποι, ἐπηρεασμένοι ἀπό τό σύγχρονο ἀθεϊστικό καί εὐρωπαϊκό κλῖμα, ἰσχυρίζονται πώς ἡ ἐπανάστασις τοῦ ’21 ἔγινε γιά τά συμφέροντα τῆς Ἀγγλίας, ἤ τῆς Γαλλίας, ἤ τῆς Ρωσσίας, γιά νά γίνη ἡ Πελοπόννησος καί τά Ἑπτάνησα προτεκτοράτο τῶν εὐρωπαϊκῶν χωρῶν. Ἀλλά χωρίς νά ἀμφιβάλλουμε πώς τήν ἐπανάστασι τήν ἐκμεταλλεύτηκαν οἱ Εὐρωπαῖοι, διερωτώμεθα: Γιατί ἐμεῖς οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες δέν ψάχνουμε, ποιά ἦταν ἐκείνη ἡ φωτιά πού ἐπηρέασε τούς προγόνους μας, ἥρωες καί ἀγωνιστές, πῶς ἕνας φτωχός καί ὀλιγάριθμος λαός ξεσηκώθηκε καί πολέμησε μέ σκοπό ἤ νά ἐλευθερωθῆ, ἤ νά πεθάνη; Γιατί λοιπόν ψάχνουμε τίς ρίζες μας μέσα ἀπό τήν Εὐρώπη; Γιατί ἀμφισβητοῦμε τούς μακαριστούς ἐκείνους πιστούς συμπατριῶτες μας, πού θυσιάστηκαν, γιά νά ζοῦμε ἐμεῖς σήμερα ἐλεύθεροι; Γιατί δέν ἐρευνοῦμε μέσα ἀπό τά Ἀπομνημονεύματα τῶν ἀγωνιστῶν καί ἐθνομαρτύρων τοῦ ’21, τίς προϋποθέσεις, τά αἴτια καί τίς ἀφορμές τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως; Γιατί δέν μελετοῦμε τούς μεταγενέστερους, ἐμβριθεῖς, μεγάλους ἐπιστήμονες καί εἰλικρινεῖς ἐρευνητές, ὅπως τόν Παπαρρηγόπουλο, τόν Διονύσιο Κόκκινο, τόν Σπῦρο Μελᾶ, τόν Βακαλόπουλο καί τόν Γριτσόπουλο, γιά νά βροῦμε τήν ἀλήθεια ἐκείνων τῶν γεγονότων; Μήπως λοιπόν ὅλα αὐτά εἶναι συνέπειες τῆς διαβρώσεως τῆς παιδείας μας, ὅπως χαρακτηριστικά διετύπωσε ὁ καθηγητής Γρατσέας; Μήπως ἤδη ἔγινε ἡ ἀλλοτρίωσίς μας ἀπό τίς ξένες, ἄθεες καί ἀνθελληνικές δυνάμεις; Αὐτός λοιπόν εἶναι ὁ σκοπός τῆς παρούσας ὁμιλίας, ἡ ἀποκατάστασις τῆς ἀληθείας καί τό ὑγιές μνημόσυνο τῶν προγόνων μας ἐκείνων.
Ἡ ἀναδιοργάνωση τῆς ἑλληνορθόδοξης παιδείας ἄναψε τὴ φλόγα τῆς ἐλευθερίας
Ἀπό τό 1770 μέχρι τίς ἀρχές τῆς Ἐπαναστάσεως στήν Ἑλλάδα ἀναβίωσε ἕνα μεγάλο ἐκπαιδευτικό ρεῦμα, μιά ἀναζήτησις καί μιά ἀναγέννησις τῶν θεμελιωδῶν ἀρχῶν τοῦ ἔθνους καί τῆς πίστεώς μας, εἴτε ἀπό ἐντόπιους λογίους, κληρικούς καί λαϊκούς, εἴτε ἀπό σπουδασμένους στό ἐξωτερικό, ἀλλά μέ κορυφαῖο τόν ἅγιο Κοσμᾶ τόν Αἰτωλό, πού ἐτόνισε στούς σκλαβωμένους ραγιάδες πώς τό ποθούμενο θά τό δοῦν τά ἐγγόνια τους. Καί ὄντως, 50 χρόνια μετά τό μαρτύριο τοῦ ἱερομάρτυρος αὐτοῦ, οἱ Ἕλληνες ξεκίνησαν τήν ποθουμένη ἀπελευθέρωσι. Συνεπῶς ἡ ἀναβίωσις τῆς ἑλληνορθόδοξης παιδείας, ἡ ἀναζωογόνησις τῆς ἀποσταμένης ἐλπίδας, ἄναψαν τή φλόγα τῆς ἐλευθερίας. Σημαντική εἶναι καί ἡ ἐκπαιδευτική ἐγκύκλιος τοῦ 1807, μέ τήν πρόνοια καί τήν προτροπή τοῦ ἱερομάρτυρος Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε΄, πού ἔπαιξε σημαντικό ρόλο στήν ἀνακαίνισι τῆς παιδείας.
Κι ἐδῶ διερωτᾶται κανείς, γιατί αὐτό τό μένος καί τό μῖσος τῶν συγχρόνων ἀθέων ἐναντίον τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι ὁ κλῆρος δέν βοήθησε τήν παιδεία καί συνεπῶς καί τήν ἐπανάστασι, ἐφ’ ὅσον γιά νά γίνη κανείς δάσκαλος, ἤ κληρικός, ἤ ψάλτης, ἔπρεπε πρῶτα ἀπ’ ὅλα νά ξέρη νά διαβάζη, καί μάλιστα ἀρχαῖα ἑλληνικά, γιά νά ἀνταποκριθῆ στίς τότε λατρευτικές ἀνάγκες τῆς Ἐκκλησίας; Γιατί αὐτή ἡ παραχάραξις τῆς ἱστορίας, ὅτι δέν ὑπῆρξαν ποτέ κρυφά σχολεῖα, καί ὅτι τό κρυφό σχολειό ἦταν ἐφεύρεσις τοῦ ποιητοῦ Ἰωάννη Πολέμη; Δέν πείσθηκαν ἀπό τό λαϊκό ἄσμα «Φεγγαράκι μου λαμπρό, φέγγε μου νά περπατῶ», ὅπου τά ἑλληνόπουλα πήγαιναν κρυφά, μέ τό φεγγαρόφως μέσα στή νύχτα, γιά νά μάθουν τά ἑλληνικά γράμματα; Τί περίμεναν ὅλοι αὐτοί οἱ ἀμφισβητοῦντες ἱστορικοί, νά ὑπάρχει ἐπιγραφή στήν Τουρκοκρατία «Ἐδῶ κρυφό σχολειό»; Πῶς θά ἦταν κρυφό σχολειό, μέ φανερή ἐπιγραφή κρυφοῦ σχολειοῦ; Θά ἦταν πλέον φανερό σχολειό.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός
Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅμως ὅτι συστηματικά ἡ παιδεία ἄρχισε νά ἀναβιώνη μετά τό 1770, μέ τήν ἀνοχή τῶν Ὀθωμανῶν, καί αὐτά στίς μεγάλες πόλεις, Κωνσταντινούπολι, Ἀθήνα, Θεσσαλονίκη, Ἄρτα, Ἰωάννινα κλπ. Ἀλλά τί παιδεία θά εἰσέπρατταν τά παιδιά τῆς ἐπαρχίας, πού οἱ κωμοπόλεις καί τά χωριά δέν εἶχαν καθόλου σχολεῖα καί στοιχειώδη μάθησι, προτοῦ ἀφυπνίση καί προτρέψη τούς Ἕλληνες ἐπισήμους στήν ἵδρυσι σχολείων ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός; Πῶς θά μάθαιναν τά σκλαβωμένα χωριατόπουλα τά ἑλληνικά γράμματα; Καί γιά νά μή παρατείνουμε ἄλλο αὐτή τήν διαπίστωσι τῆς παραχαράξεως, ὁ γνωστός ἱστορικός Γιάννης Κορδᾶτος, μολονότι ἀναφέρει τό λαϊκό ἄσμα «Φεγγαράκι μου λαμπρό», παραλείπει θεληματικά τήν τελευταία φράση: «τοῦ Θεοῦ τά πράγματα» , γιατί τό ὄνομα τοῦ Θεοῦ προξενεῖ ἀλλεργία σέ κάποιους.
Πρώτη λοιπόν προϋπόθεσις καί αἴτιο τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως ἦταν ἡ ραγδαία ἄνοδος τῆς ἐκπαιδεύσεως τῶν Ἑλλήνων, τόσο στήν Ἑλλάδα ὅσο καί στό ἐξωτερικό. Δεύτερο αἴτιο στάθηκε ἡ καταπίεσις τῶν ὑποδούλων στά χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας. Φτώχεια, πεῖνα, ἐξευτελισμός, οἰκονομική ἐξαθλίωσις, ὀπισθοδρόμησις τοῦ πολιτισμοῦ, ἀπαγορεύσεις, κακοποιήσεις, φορολογίες, ἀγγαρεῖες, καταδιώξεις, φυλακίσεις, ἐξανδραποδισμοί, ἐξομώσεις, βασανιστήρια καί θάνατοι ἐξήγειραν τό φιλελεύθερο ἑλληνικό φρόνημα ἐναντίον τῶν κατακτητῶν. Ὡς ἀντίβαρο ὅλων αὐτῶν στάθηκαν οἱ κλεφταρματωλοί, “ἡ μαγιά τῆς λευτεριᾶς” σύμφωνα μέ τόν Μακρυγιάννη, πού ἔγιναν ἀρχηγοί τῆς ἐπαναστάσεως στή διάρκεια τῶν ἐξεγέρσεων.
Τά χρόνια ἐκεῖνα προηγήθηκε ἡ Γαλλική Ἐπανάστασις, καί εἶχε δημιουργηθῆ στούς ὑπόδουλους λαούς, ἰδίως στούς φιλογάλλους, ἡ σκέψις πώς ὁ Ναπολέων θά ἡγηθῆ καί στή δική τους ἐπανάστασι. Τό πνεῦμα καί ἡ θυσία τοῦ Ρήγα Φεραίου ἐνέπνεε ὅλους τούς Ἕλληνες τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, ντυμένο φυσικά μέ ἑλληνορθόδοξο χαρακτῆρα. Μά μετά τήν πτῶσι καί τόν θάνατο τοῦ Γάλλου στρατηγοῦ καί αὐτοκράτορος Ναπολέοντος, οἱ ἐλπίδες τους στράφηκαν πρός τόν τσάρο, πρός τήν Ρωσία.
Συγχρόνως διάφοροι θρύλοι καί παραδόσεις δημιούργησαν στίς συνειδήσεις τῶν Ἑλλήνων τή Μεγάλη Ἰδέα, ἡ ὁποία κατά τούς ἱστορικούς ξεκινᾶ ἀπό τήν ἅλωσι τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἤ κατ’ ἄλλους ἀπό τή Φραγκοκρατία. Ὁ θρῦλος τοῦ Μαρμαρωμένου Βασιλιᾶ, οἱ χρησμοί, οἱ διάφορες προφητεῖες, κυρίως τοῦ Ἀγαθαγγέλου, ἔτρεφαν τήν ἐλπίδα πώς ἡ Ρωσία θά βοηθήση τό ὑπόδουλο γένος. Παράλληλα μεγάλη ἐπίδρασι στήν ἐπανάστασι εἶχαν ἡ ἄνοδος τῆς ἀστικῆς τάξεως, ἡ πρόοδος τοῦ ἐμπορίου καί τῆς ναυτιλίας τῆς νεοελληνικῆς κοινωνίας, ἰδιαίτερα στά ρωσικά λιμάνια, καί ὅλα αὐτά ξυπνοῦσαν στούς εὐκατάστατους Ἕλληνες ἐμπόρους καί θαλασσοπόρους τό φρόνημα τῆς ἐξεγέρσεως.
Τό 1813 ἱδρύθηκε ἡ Φιλόμουσος Ἑταιρεία τῶν Ἀθηνῶν, μέ τήν ἔμμεση ὑποστήριξι τῶν Ἄγγλων, μέ σκοπό νά ὑψώση τό πνευματικό ἐπίπεδο τῶν ὑποδούλων, νά ἱδρύση σχολεῖα, νά περισυλλέξη, φυλάξη καί μελετήση τά ἀρχαῖα μνημεῖα, τά ὁποῖα καταστρέφονταν ἀπό τούς ἀμαθεῖς κατοίκους καί κυρίως ἀπό τούς κατακτητές, ἤ λεηλατοῦντο ἀπό τούς Εὐρωπαίους. Μέ τούς ἴδιους σκοπούς καί ὑπό τήν προστασία τοῦ τσάρου ἱδρύθηκε τό 1814 στή Βιέννη ἡ Φιλόμουσος Ἑταιρεία, μέ πρωτοβουλία τοῦ Ἀνθίμου Γαζῆ, τοῦ Ἰωάννου Καποδίστρια καί τοῦ Ἰγνατίου μητροπολίτου Οὐγγροβλαχίας. Βαθύτερος σκοπός τῆς Φιλομούσου Ἑταιρείας ἦταν ἡ ἐθνοθρησκευτική ἀφύπνισις τῶν Ἑλλήνων, μέ τελική ἐπιδίωξι τήν ἐκ τῶν ἔσω διάβρωσι τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ἀφοῦ ἀναλάβουν οἱ Ἕλληνες ἀναίμακτα, χωρίς πόλεμο, τά ἡνία τῆς ἡγεσίας στή χώρα τους. Ὅλα αὐτά κίνησαν ὑποψίες στόν Μέττερνιχ, καί ἔβαλε κατασκόπους σέ ὅλη τήν Εὐρώπη νά παρακολουθῆ τίς κινήσεις τῆς Φιλομούσου Ἑταιρείας. Ἀργότερα στήν Ἑταιρεία αὐτή μπῆκε καί ὁ Ἀλέξανδρος Ὑψηλάντης, καί τό ἔργο τῆς Φιλομούσου σταμάτησε, ἀφ’ ὅτου ὁ Ὑψηλάντης ἀνέλαβε τήν ἀρχηγία τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας καί κατόπιν τῆς Ἐπαναστάσεως.
