Κλείνουν 80 χρόνια από το διάστημα που άρχισε η αντίστροφη μέτρηση για την απελεύθέρωση της Ελλάδας από την ειδεχθή Κατοχή. Οι Ιταλοί Φασίστες είχαν ήδη καταρρεύσει και συνθηκολογήσει από το Σεπτέμβριο του 1943. Με τραγικές συνέπειες για χιλιάδες νέους που υπηρετούσαν στις ιταλικές δυνάμεις Κατοχής και έπεσαν στα χέρια των πρώην συμμάχων τους. Οι οποίοι πήραν σκληρή εκδίκηση για την “παρασπονδία” των πρώην συμμάχων και συνεταίρων τους στον Άξονα.
Ο Σεπτέμβριος του 1944 ήταν ο προτελευταίος μήνας της ναζιστικής κατοχής της Ελλάδας. Στο ανατολικό μέτωπο ενόψει της ραγδαίας προέλασης του Κόκκινου Στρατού, η σύμμαχος του Χίτλερ Ρουμανία έχει ανατρέψει από τον περασμένο μήνα τον δικτάτορα Αντωνέσκου και κηρύξει τον πόλεμο στους μέχρι πρότινος συμμάχους της. Το ίδιο επρόκειτο να κάνει και η Βουλγαρία μέσα στο μήνα. Οι Γερμανοί δεν μπορούν να σταθούν πια στην Ελλάδα και φεύγοντας, εντείνουν μεθοδευμένα την τρομοκρατία για να εκβιάσουν ασφαλή απαγκίστρωση.
Οι μαζικές εκτελέσεις στο μπλόκο της Κοκκινιάς στις 17 Αυγούστου, το ολοκαύτωμα του Χορτιάτη στις 2 Σεπτεμβρίου με 149 νεκρούς, εκ των οποίων τα 109 θύματα ήταν γυναικόπαιδα και άλλες φρικαλεότητες εντάσσονται στο συνολικότερο αυτό κλίμα. Με τους Γερμανούς συμπράττουν πρόθυμα και Έλληνες συνεργάτες τους.
Στο πλαίσιο αυτό, εντάθηκαν οι φρικαλεότητες και οι εκτελέσεις αγωνιστών της αντίστασης.
Λέλα Καραγιάννη και Ηρώ Κωνσταντοπούλου
Στις 5 Σεπτεμβρίου εκτελέσθηκε μαζί με άλλους 49 κρατουμένους η 17χρονη μαθήτρια Ηρώ Κωνσταντοπούλου, οργανωμένη στην ΕΠΟΝ. Την πρώτη φορά που συνελήφθη, στις αρχές του Ιουλίου, απελευθερώθηκε με παρέμβαση των γονέων της. Συνελήφθη ξανά στις 31 του μηνός, ενώ μετείχε σε πράξεις δολιοφθοράς κατά των δυνάμεων κατοχής. Βασανίστηκε για τρεις εβδομάδες στο κολαστήριο της οδού Μέρλιν χωρίς να μαρτυρήσει κανέναν, χωρίς να λυγίσει απέναντι στους βασανιστές της. Έτσι, οδηγήθηκε στην πτέρυγα των μελλοθανάτων στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου.
Εκεί κρατούμενη ήταν και η Λέλα Καραγιάννη, που εκτελέσθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου, με άλλους 59 κρατουμένους. Παρά το γεγονός ότι ήταν πολύτεκνη μητέρα επτά παιδιών, δεν δίστασε από τις πρώτες μέρες της Κατοχής να ξεκινήσει την αντίσταση με την παράνομη οργάνωση “Μπουμπουλίνα”, η οποία φυγάδευε και προστάτευε Βρετανούς στρατιωτικούς που είχαν εγκλωβιστεί στην κατεχόμενη Ελλάδα, συγκέντρωνε πληροφορίες και επιδιδόταν σε δολιοφθορές. Η μητέρα της ήταν συγγενής της αγωνίστριας του 1821. Συνελήφθη για πρώτη φορά το 1941, οπότε και απελευθερώθηκε. Συνεργάστηκε και με το δίκτυο “Απόλλων” που μετέδιδε πληροφορίες στο βρετανικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής. Όμως, συνελήφθη ξανά το καλοκαίρι του 1944, με πέντε από τα παιδιά της και βασανίστηκαν στην οδό Μέρλιν. Ακόμα και όταν απείλησαν οι βασανιστές της ότι θα σκότωναν το ένα παιδί της, δεν λύγισε, προκαλώντας τους κατάπληξη.
Κι εκείνη είχε μεταφερθεί στην πτέρυγα των μελλοθανάτων του Χαϊδαρίου, όταν έστειλαν εκεί την Ηρώ Κωνσταντοπούλου. Εκεί συναντήθηκαν οι δύο γυναίκες, προερχόμενες από διαφορετικές, έως και ανταγωνιστικές μεταξύ τους τάσεις της Αντίστασης.
Και οι δύο είχαν συλληφθεί δύο φορές, βασανιστεί και αψηφήσει και εξευτελίσει τους βασανιστές τους. Η 46χρονη πολύτεκνη μητέρα και η 17χρονη μαθήτρια ανέπτυξαν σχέση μάνας-κόρης. Και οι δύο επέλεξαν το δύσκολο δρόμο του αγώνα, παρά το γεγονός ότι κανείς δεν θα μπορούσε να είχε κατηγορήσει μια πολύτεκνη μητέρα για απραξία, ούτε μια μικρή μαθήτρια. Η Ηρώ Κωνσταντοπούλου προερχόταν από εύπορη οικογένεια που θα μπορούσε να της εξασφαλίσει μια άνετη ζωή.
Μαρτυρίες μαχητών από το τέλος του πολέμου, είτε Δυτικών είτε Σοβιετικών, έχουν κοινό στοιχείο τους την αγωνία να μη χάσουν τη ζωή τους τις τελευταίες μέρες του, ενώ είχαν καταφέρει να επιζήσουν μέχρι τότε, κινδυνεύοντας καθημερινά επί χρόνια.
Το γεγονός αυτό επαυξάνει τον ηρωισμό των δύο γυναικών, που ενώ οι Γερμανοί έφευγαν, δεν δίσταζαν να εκτίθενται σε κινδύνους. Τιμούμε τη μνήμη και των δύο, τόσο για την προσφορά τους, όσο και ως παραδειγμάτων αυτοθυσίας και αυταπάρνησης για τις ερχόμενες γενιές.
Το “μοντάρισμα” του σταυρού
Να σημειωθεί ότι η Ηρώ Κωνσταντοπούλου φορούσε ένα μεγάλο σταυρό. Με το σταυρό αυτό εικονίζεται στον ανδριάντα της στον Πειραιά, να προκαελεί κατάματτα το εκτελεστικό απόσπασμα να ρίξει. Όπως και στις φωτογραφίες της με τη μαθητική ποδιά που μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης είναι διαδεδομένες.
Όχι όμως και στην εκδοχή κάποιων φωτογραφιών, πιθανότατα από ένα ασπρόμαυρο πρωτότυπο, που δημοσιεύτηκαν μετακατοχικά. Προκειμένου να επιλεγεί προς δημοσίευση “κάδρο” προσώπου όπου δεν φαίνεται ο σταυρός, είναι κατά την άποψή μας προφανές ότι από το πρωτότυπο έχει μονταριστεί-σβηστεί επιλεκτικά, το τμήμα της αλυσσίδας που έπρεπε αναγκαστικά να φαίνεται. Απείραχτος μένει ο σταυρός και το εκτός δημοσιευμένου κάδρου κομμάτι της αλυσσίδας. Στη μεταγενεστερη καλλιτεχνική διασκευή της εμφανώς πειραγμένης φωτογραφίας αριστερά, καλόπιστα ο καλλιτέχνης απέδωσε με ακρίβεια, το σβησμενο τμήμα της αλυσσίδας και το απείραχτο εκτός κάδρου ἐντονο τμήμα της με το σταυρό. Γιατί να το κάνει, αν δεν επέλεξε να μείνει απόλυτα πιστός στο ασπρόμαυρο φωτογραφικό προωτότυπο;
Προφανώς εκείνοι που παλιότερα πείραξαν τη φωτογραφία για να δημοσιεύσουν όπως τους άρεσε ένα τμήμα της, επέστρεψαν το πρωτότυπο, το οποίο μεταδικτατορικά ξανακυκλοφόρησε ολόκληρο, περιλαμβανομένου του σταυρού και με εμφανή τα ίχνη της “επέμβασης”.
Αθηνά Χατζεσμέρ. Η προσφυγοπούλα από τον Ταύρο που εκτελέστηκε στις 5 Σεπτεμβρίου ύστερα από προδοσία
Η Αθηνά Χατζηεσμέρ γεννήθηκε τέσσερα χρόνια μετά την εγκατάσταση των γονέων της Σταύρου και της Φωτεινής από την Καισάρεια της Μικράς Ασίας στις παράγκες, στα Γερμανικά, όπως τα έλεγαν στον Ταύρο (σημερινή γειτονιά του Αγίου Γεωργίου). Μεγάλωσε στη φτωχογειτονιά με μεγάλες στερήσεις. Λόγω της ανέχειας, παράλληλα με το σχολείο εργάστηκε ως ράφτρα για να συνεισφέρει στην οικογένεια.
Κάθε περίοδο Χριστουγέννων ρωτούσε τη μητέρα της
– Πούθε έρχεται ο Αη Βασίλης μάνα; Κι εκείνη απαντούσε:
– Πέρα απ’ την Καισάρεια παιδί μου, απ’ τ’ άγια μας χώματα.
Όμως, πέρα από τη στέρηση, η Αθηνά ήταν αντιμέτωπη και με την αντιπροσφυγική προκατάληψη.
Την προσέβαλαν στο σχολείο.
– Με είπαν Τουρκάλα! Να, γιατί λέει το επίθετό μου είναι Τούρκικο, Χατζηεσμέρ, είπε στη μάνα της. Η Φωτεινή στενοχωρήθηκε γιατί κακοκάρδιζαν το παιδί της. Μα η Αθηνά δεν το βάζει κάτω, είχε δώσει την απάντηση:
– Κι αν το επίθετό μου δεν φαίνεται ελληνικό, τ’ όνομά μου είναι πιο ελληνικό απ’ όλων των συμμαθητών μου. Καμιά Τουρκάλα δεν τη λένε Αθηνά!
Οι προσφυγικές γειτονιές συνδύαζαν την ευλάβεια και το σεβασμό στην Παράδοση, με την πρωτοπορεία στους κοινωνικούς και απελευθερωτικούς αγώνες.
Η Αθηνά, λόγω της εξυπνάδας της και του δυναμισμού της, αναδείχτηκε σε ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ Ταύρου την περίοδο της Κστοχής και με αυτοθυσία αφιερώθηκε και πρωταγωνίστησε στον αντιστασιακό αγώνα.
Συνελήφθη ύστερα από προδοσία της φίλης της Τιτίνας που συνέπραξε γι’ αυτό με τους Ταγματασφαλίτες. Η ‘’συντρόφισσα’’ θα την οδηγήσει στο ραντεβού του θανάτου. Συνελήφθησαν και οι δύο μαζί κοντά στη γέφυρα της Καλλιθέας από τρεις ταγματασφαλίτες που τις πήγαν στη Γκεστάπο. Η Τιτίνα αφέθηκε ελεύθερη λόγω της προδοσίας. Η Αθηνά φυλακίστηκε, βασανλιστηκε αλλά δεν λύγισε.
Εκτελέστηκε τα ξημερώματα της 5ης Σεπτεμβρίου 1944 στο Σκοεπυτήριο της Καισαριανής. Μπροστά στο απόσπασμα έμεινε όρθια, αρνήθηκε να της δέσουν τα μάτια και μαζί με άλλες κοπέλες τραγουδούσε «στη στεριά δε ζει το ψάρι».
ΠΗΓΗ: Ανδριανή Στράνη Εκπαιδευτικός 2ου Γυμνασίου Ταύρου ‘’Αθηνά Χατζηεσμέρ’’, που ονομάστηκε έτσι προς τιμή της αγωνίστριας της Αντίστασης. “Σαν σήμερα εκτελέστηκε στην Καισαριανή η Επονίτισσα Αθηνά Χατζηεσμέρ”. alfavita.gr
