Σέ προηγούμενο ἄρθρο ἀναφερθήκαμε στό πολύ σημαντικό θέμα «Ποιοί καί πῶς προετοίμασαν τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821». Στό θέμα αὐτό τά τελευταῖα χρόνια κάποιοι ἀμφισβητοῦν ὅτι ἄνθρωποι μέ συνείδηση χριστιανοῦ ὀρθόδοξου και Ἕλληνα ὑπέμειναν θυσίες καί ἀγωνίστηκαν πνευματικά καί ὑλικά γιά νά προετοιμάσουν τό πνεῦμα καί τίς προϋποθέσεις τῆς ἐπανάστασης μέ τήν ἀπόφαση «ἐλευθερία ἤ θάνατος». Αὐτός ὁ σκοπός, τό ὅραμα τῆς ἐλευθερίας, τούς ἔφερε στήν ἀπελευθέρωση τοῦ Γένους. Κι’αὐτά ἐπέτρεψαν νά ἱδρυθεῖ ἕνα ἔθνος-κράτος, δηλαδή μία ἐλεύθερη ἀπό τούς Τούρκους πολιτεία Ἑλλήνων, ἔστω καί μέ τήν ἀπρόθυμη βοήθεια στό τέλος τῶν ἀνταγωνιζομένων Μεγάλων Δυνάμεων Ρωσίας, Γαλλίας καί Ἀγγλίας. Ἄν δέν γινόταν ἡ Ἐπανάσταση ἀπό τήν πλειοψηφία τῶν ὑποδούλων, πού μιλοῦσαν ἤ αἰσθάνονταν ὡς ὀρθόδοξοι καί Ἕλληνες, καμία βασιλεία εὐρωπαϊκοῦ κράτους δέν θά βοηθοῦσε τούς ὑποδούλους. Ὅμως, αὐτοί διακήρυτταν σέ πολλές περιπτώσεις ὅτι ἐπαναστάτησαν «γιά τοῦ Χριστοῦ τήν Πίστη τήν ἁγία καί τῆς Πατρίδος τήν ἐλευθερία».
Πρίν τό 1821 πολλοί Διδάσκαλοι (πρίν ἀπό τή Γαλλική Ἐπανάσταση) καλλιεργοῦσαν ἕναν Ἑλληνικό Φωτισμό, μέ πνεῦμα ἀρχαιοελληνικό καί πατερικό, ὀρθόδοξο, μαζί μέ τή μνήμη τῶν ἐνδόξων ……………………………………………………. πίστεως ἐνίσχυαν τόν πόθο τῆς ἐλευθερίας καί στήριζαν τή δύναμη ἀντιστάσεως στούς τυράννους. Τέτοιοι Ἕλληνες ζοῦσαν κάτω ἀπό τό ζυγό τῶν Τοῦρκων ἤ ἔξω σέ ἑλληνικές παροικίες στήν Εὐρώπη. Ἄτομα καί ὁμάδες ἔδειχναν τήν παιδεία καί τόν πλοῦτο τους, μέ ἵδρυση σχολείων, μέ ἔκδοση βιβλίων, μέ τό ἐμπόριο καί τή ναυτιλία, μέ ἐξεγέρσεις ἀκόμα.
Μαρτυρίες Ἑλλήνων πού προσδοκούσαν τήν ἐλευθερία
Εἰσαγωγικά μνημονεύουμε τό συμπέρασμα τοῦ μεγάλου ἱστορικοῦ τοῦ Ἑλληνισμοῦ Ἀπόστολου Βακαλόπουλου, πού ἀναφέρεται στους λογίους καί διδασκάλους τοῦ Γένους κατά τήν Τουρκοκρατία καί κατ’ἐξοχήν τούς δύο αἰῶνες πρίν τήν Ἐπανάσταση τοῦ 1821.
«Ἡ ἀναγεννητική λοιπόν προσπάθεια τῶν λογίων εἶναι ἐκείνη πού καλλιεργεῖ καί γονιμοποιεῖ μέ ἐλπίδες τήν μελλοντική ἐξέγερση τῶν Ἑλλήνων, γιατί θερμαίνει κατάλληλα τίς ψυχές τους καί ἐκκολάπτει μέ τρόπο φυσικό τήν μεγάλη ἀπόφαση, τήν ὁποία θά πάρουν ὅλοι μαζί, ἔμποροι, πολιτικοί καί στρατιωτικοί. Οἱ πνευματικοί ὁδηγοί ἀκόμη… διαμαρτύρονται (πρός τούς Εὐρωπαίους) γιά τήν ἀπάθειά τους…».
(Α.Β., 1973, Ἱστορία τοῦ Ν. Ἑλληνισμοῦ Δ΄ Τουρκοκρατία 1669-1812, σσ. 675-6).
Λαόνικος Χαλκοκονδύλης (ἱστορικός τῆς Ἁλώσεως, Ἀθηναῖος)
«Ἡ φωνή τῶν προσφύγων Ἑλλήνων βέβαια, σκορπίστηκε… ἀνά τήν οἰκουμένη, ὅμως… στό μέλλον ἡ …………. τῶν Ἑλλήνων, ἀφοῦ σύμφωνα μέ τίς παραδόσεις τους, …………….., θά πολιτευτοῦν μεταξύ τους μέ μεγάλη προθυμία καί ἀπέναντι τῶν ξένων μέ ἀποφασιστική γενναιότητα». (15ος αἰ.).
Πατριάρχης Γεννάδιος (Σχολάριος, 1405-1472)
«Ἔχω ἔντονη τήν ἐλπίδα μέ ἐμπιστοσύνη στή φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ, ὅτι ὅλο τό Γένος μας μέ κάθε τρόπο θα ξαναποκτήσει τίς ὑγιεῖς δυνάμεις του… Τώρα καθημερινά σηκώνουμε ἰσχυρή κραυγή ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας τοῦ Ἔθνους μας πρός Ἐκεῖνον πού μπορεῖ νά μᾶς τή δώσει: Ποιός δέν θά ὁμολογήσει ὅτι οἱ Ἕλληνες ἔγιναν οἱ καλύτεροι τῶν ἀνθρώπων;» (1456).
Ἀντώνιος Ἔπαρχος (1491-1551, Κερκυραῖος φυγάς στήν Ἰταλία)
«Στόν Παναγιώτατο ἀρχιερέα Διονύσιο Πατριάρχη πού προστατεύει τό Ἑλληνικό Γένος. Μπορεῖς νά καλέσεις νά πάρεις δασκάλους. Γιά ὅλο τό χριστιανικό λαό (θά δοθοῦν) οἱ βίοι τῶν Ἁγίων καί τά ἐγκώμιά τους».
Νικόλαος Σοφιανός (1500-1555, στήν Ἰταλία)
«Θεοφιλέστατε δέσποτα διά τήν πικροτάτη δουλοσύνην τό Γένος ἐξέπεσεν…
Νά συζητήσω μέ σοφούς καί μορφωμένους τῆς δυστυχισμένης Ἑλλάδος, πῶς νά διορθωθεῖ αὐτή ἡ ἀσθένεια τῆς ἀπαιδευσίας».
Μελέτιος Πηγᾶς (1549-1601, πατριάρχης Ἀλεξανδρείας)
«Ἐσεῖς εἶσθε τό Γένος ἐκεῖνο τῶν Ρωμαίων [Ἑλλήνων]… ἐσεῖς εἶσθε ἐκεῖνοι, πού οἱ πατέρες σας φώτισαν τήν οἰκουμένη μέ τήν Ὀροθδοξία τῆς Χριστιανικής Πίστης…
Κλαίω καί ἐγώ τήν συμφοράν τοῦ Γένους μας… Πλήν νά μήν ἀπελπιστοῦμε τελείως».
Νεκτάριος πατρ. Ἱεροσολύμων (1602-1676)
(Ἀπευθυνόμενος στούς Δυτικούς): «Δέν ὑπάρχει πόλη καί περιοχή, ὅπου νά μή χύνονται αἵματά μας, τῶν πιστῶν τῆς Ὀρθοδοξίας… [τῶν Νεομαρτύρων].
Προσέξτε λοιπόν ποιά εἶναι σήμερα ἡ Ἑλλάδα καί ἡ Ὀρθόδοξη Ἀνατολική χώρα ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Σχίματος ἰδιαίτερα…
Ἄν καί κυριεύτηκε ἡ Κωνσταντινούπολη καί ὑποδουλώθηκε, τό Ἔθνος μέ κανένα τρόπο δέν ξερριζώθηκε».
Ἠλίας Μηνιάτης, ἐπίσκοπος, ἱεροκήρυκας (1669-1714)
Πρός τήν Παναγία: «Ἕως πότε… τό τρισάθλιον Γένος τῶν Ἑλλήνων ἔχει νά εὑρίσκεται εἰς τά δεσμά μιᾶς ἀνυποφέρτου δουλείας… Ἐνθυμήσου πώς εἰς τήν Ἑλλάδα… τό ἑλληνικόν Γένος… ἐδέχθη τό θεῖον Εὐαγγέλιον… (καί) ἀντεστάθη τῶν τυρράνων… Αἱ παρακλήσεις τῶν Ἁγίων… φωνάζουσιν ἀπό ὅλα τά μέρη του τρισαθλίου Ἑλλάδος… ἐλπίζουσιν ἀπό τήν ἄκραν του εὐσπλαχνίαν τοῦ ἑλληνικού Γένους τήν ἀπολύτρωσιν».
Νικόλαος ………… (σύγχρονος ἱστορικός τοῦ Κοινοτισμοῦ)
…………………………….. ὁ Κοινοτισμός… (ἀλληλεγγύης…) ἐπάνω σέ βάσεις δημοκρατικές σάν ἑστίες τοῦ ἑλληνοχριστιανικοῦ πολιτισμοῦ…
Ὁ Κοινοτισμός… εἶχε πραγματοποιήσει αὐτό ποῦ στήν ἀρχή φαινόταν ἀκατόρθωτο, τήν ἀπελευθέρωση τοῦ Ἔθνους…».
Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός (Νεομάρτυρας, 1714-1779)
«Την Παναγίαν Τριάδα ἡμεῖς οἱ εὐσεβεῖς Χριστιανοί πιστεύομεν καί προσκυνοῦμεν…
«Ὡσάν τά ἄστρα τοῦ οὐρανοῦ… ἄνδρες καί γυναῖκες ἔχυσαν τί αἷμα τους διά τήν ἀγάπην τῆς Ἁγίας Τριάδος καί ἐπῆγαν εἰς τόν Παράδεισον νά χαίρονται…».
«Νά σπουδάζετε καί ἐσεῖς, ἀδελφοί μου… νά σπουδάζετε τά παιδιά σας νά μαθαίνουν ἑλληνικά, διότι ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι εἰς τήν ἑλληνικήν… [καί τό Γένος μας εἶναι ἑλληνικόν]».
Ἰωάννης Πρίγκος (ἔμπορος, ἐραστής τῆς παιδείας, 172-1789)
«Αὐτό τό Γένος ἀγαπᾶ τήν σοφίαν… τό λέγει ὁ Παῦλος: «Οἱ Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσι»… Ἀπό τί ὑστερεῖτε τήν σοφίαν; Βέβαια, ἀπό τήν σκλαβιά…
Μέγα τό ὄνομα τῆς Ἁγίας Τριάδος…».
«Νά γένει σάν μικρή βιβλιοθήκη διά ὠφέλειαν καί προκοπήν στούς νέους τῆς πατρίδος μας… μέ αὐτά τά φιλοσοφικά καί ἱστορικά καί ἐκκλησιαστικά βιβλία… σέ ὅλα τά σχολεῖα… τόσον εἰς τό γένος μας, ὡσάν καί στά ἄλλα γένη ὁποῦ εἶναι στη Εὐρώπη. Ἐρευνῶντας τάς Γραφάς, καθώς λέγει ὁ Κύριος, εὑρίσκουμε τί νά κάμουμε καί πῶς νά πολιτευτοῦμε σέ ταύτην τήν ζώην…».
Κοντά στίς παραπάνω μαρτυρίες γιά τήν ἑλληνική συνείδηση καί τήν ἀκατανίκητη ὀρθόδοξη πίστη ἀξίζει νά ἀναφέρουμε ἰδιαίτερα δύο μεγάλες δυνάμεις ἀντιστάσεως στόν ἐκτουρκισμό καί τήν ἀπώλεια τῆς αἰσιοδοξίας γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ἐλευθερίας.
Πρόκειται γιά τήν αὐτοθυσία καί τήν παρρησία των Νεομαρτύρων, πού ψύχωναν τό λαό, σ’ὅλες τίς περιοχές τῶν ἑλληνικών χωρῶν, ὅπου γεννήθηκαν ἤ μαρτύρησαν, γιατί λατρεύονταν ὡς Ἅγιοι καί ἐθνομάρτυρες.
Καί, παράλληλα λόγιοι, ὅπως ὁ ἀρχιμανδρίτης Θεόκλητος Πολυείδης (17ος-18ος), μιλοῦσαν γιά χρησμούς ἤ προφητεῖες, ὅπως τοῦ Ἀγαθάγγελου, πού ἐξῆπταν τή φαντασία καί τίς ἐλπίδες τοῦ ἁπλοῦ λαοῦ, γιά νά μη ἐγκαταλείπουν τίς προσδοκίες γιά ἐλευθερία.
Ἀθανάσιος Κουρταλίδης
Πρώην σχολικός σύμβουλος
