Την περασμένη Τρίτη, έγινε εκδήλωση στη θεολογική του ΑΠΘ όπου συζητήθηκε το νέο βιβλίο του αντιπροέδρου της ΧΔ Γιώργου-Νεκτάριου Παναγιωτίδη με τίτλο: “Συνασπισμός της Δεξιάς και της Προόδου: ο Νεοφιλελευθερισμός και η Πατερική κριτική”, με συμμετοχή των καθηγητών Γρηγόρη Ζαρωτιάδη και Πέτρου Παναγιωτόπουλου και του Κώστα Καμαριάρη. Ακολούθησε καλή συζήτηση και παρεμβάσεις. Παρακάτω, η εισήγηση του συγγραφέα.

Εισαγωγή

Ο (μεγάλος Γάλλος συγγραφέας, μεγάλος μελετητής του μαρξισμού και πολιτικός επιστήμονας Ζακ Ελλύλ) είχε γράψει κάπου στην αρχή της δικής μας μεταπολίτευσης τα εξής προφητικά λόγια:

«Ο αστός δεν είναι πλέον ένας κοινωνικά προσδιορισμένος τύπος, όπως ήταν τον 19ο αιώνα. […] Σήμερα, ο αστισμός είναι ένα φαινόμενο καθολικό· έχει διαπεράσει όλες τις τάξεις. Ο εργάτης, ο υπάλληλος, ο τεχνικός, ο διανοούμενος, όλοι λίγο-πολύ υιοθετούν τις αστικές αξίες. Δεν υπάρχει πια “αντικειμενικά” αστική τάξη: υπάρχει αστισμός ως τρόπος ζωής».

Ο κοινωνιολόγος Βασίλης Φίλιας είχε γράψει σε ένα από τα βιβλία του: ο αστός δεν θέλει και περιφρονεί τις «ηθικές μικρολογίες».

Ο αείμνηστος Παναγιώτης Κονδύλης είχε γράψει στην εισαγωγή του βιβλίου του «Η παρακμή του αστικού πολιτισμού» ότι στη νεοελληνική κοινωνία διακρίνουμε «καχεξία του αστικού στοιχείου».

Χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού

Το προσωπικό μου ενδιαφέρον πάντως για το νεοφιλελευθερισμό ξεκίνησε όταν η κοινωνία μας είχε αποκτήσει πλέον το «αστικό στοιχείο» για τα καλά: είχε περάσει πλέον από το πρώτο εκσυγχρονιστικό εγχείρημα της εποχής και είχε ξεκινήσει σοβαρά να ξεχαρβαλώνεται. Μιλάμε για το μακρινό 2005-06. Τότε άρχισα να μελετάω συστηματικά αυτά τα θέματα. Στις μέρες μας, βέβαια, πλέον η διάρρηξη του κοινωνικού ιστού έχει πάρει –αρκεί κανείς να επισκεφτεί την πρωτεύουσα- διαστάσεις πραγματικής ζούγκλας.

Ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι κάτι περισσότερο από τη σύγχρονη εκδήλωση του αστισμού. Επίσης, είναι απόλυτη και κάπως διεστραμμένη και επιλεκτική επιστροφή στις ρίζες του. Οι πρώτοι αστοί ήθελαν να απελευθερώσουν την οικονομία από τους περιορισμούς που επέβαλε η (Καθολική) Εκκλησία: η δίκαιη τιμή (ας το θυμηθούμε σήμερα με τα ολιγοπώλια), ο τοκισμός ως κλοπή (ας το θυμηθούμε σήμερα που είμαστε στο έλεος της κερδομανίας των τραπεζιτών, που θέλουν και να επιβάλουν μηνιαίο φόρο ανά λογαριασμό που διατηρείς 0,80 και δίνουν 11 φορές κάτω καταθετικό επιτόκιο από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο), οι συντεχνίες, οι αργίες (που ήταν εκκλησιαστικές), η φιλανθρωπία (caritas) ως σκοπός της οικονομίας… όλα αυτά ήταν μεσαιωνικά κατάλοιπα. Τότε, λοιπόν, oι αστοί απελευθέρωναν από τους «περιορισμούς της Εκκλησίας». Σήμερα, οι νεοφιλελεύθεροι θέλουν να την απελευθερώσουν από τους λαϊκιστές, τους κρατιστές, τους καταληψίες, τους μονολιθικούς και δε συμμαζεύεται.

Οι Νεοφιλελεύθεροι επίσης δηλώνουν επιστήμονες, ορθολογιστές, μαχητικοί ή μη άθεοι ή αγνωστικιστές, και αποστρέφονται τη φιλοσοφία ή την πίστη.

Θεολογική προσέγγιση

Ο Νεοφιλελευθερισμός εκπροσωπεί όχι απλώς μια διαφορετική πρόταση αλλά σχεδόν μια πλήρη αντιστροφή της χριστιανικής πρότασης για την κοινωνία. Η Άιν Ραντ έλεγε ότι η πίστη είναι η μεγαλύτερη κατάρα της ανθρωπότητας, ως αντίθεση του λόγου. Ο Μίλτον Φρίντμαν μας λέει ότι όλες οι κοινωνικές σχέσεις πρέπει να διέπονται από ιδιοτέλεια. Όπως γράφει: «Δεν υπάρχει τίποτα κακό στην ιδιοτέλεια. Στην πραγματικότητα, χωρίς ιδιοτέλεια δεν θα υπήρχε ευημερία, πρόοδος ή πολιτισμός».
Αντίθετα, ο Χριστός δεν μας είπε απλώς: «αγαπάτε τον πλησίον ως εαυτόν», αλλά μετά την Ανάσταση έβαλε τον πήχυ πολύ ψηλότερα: «αγαπάτε ο ένας τον άλλον όπως εγώ σας αγάπησα». Αυτό σημαίνει ότι η αγάπη μας κάνει να υπερβούμε τον εαυτό μας και στην ακραία της μορφή φτάνει στην αυτοθυσία, όπως στη σταυρική του θυσία υπέρ του ανθρώπου. Όπως, για παράδειγμα, η αγία Μαρία Σκομπτσόβα θυσίασε τη ζωή της στους θαλάμους αερίων από αγάπη προς μια άρρωστη γυναίκα, που ήταν η επόμενη στη λίστα.

Το συμπέρασμα εδώ είναι σαφές, κρυστάλλινο: όσο και στο μέτρο που επικρατεί ο νεοφιλελευθερισμός, δε μπορεί να υπάρχει Εκκλησία του Χριστού. Στο μέτρο που επικρατεί ο νεοφιλελευθερισμός, δεν υπάρχουν εκκλησιαστικές αξίες. Ο νεοφιλελευθερισμός, ως σύγχρονη μορφή του καπιταλισμού, χτυπάει τις χριστιανικές αξίες στη ρίζα τους, δηλαδή στην αγάπη. Για αυτό ακριβώς και ο Άντον Λαβέι, ιδρυτής της εκκλησίας του Σατανά, δήλωνε νεοφιλελεύθερος και μάλιστα είχε βάλει συμβολικά τα γενέθλια κάθε πιστού του ως γιορτή της εκκλησίας του. Πίστευε, όπως έλεγε, στη φιλοσοφία της Άιν Ραντ και όπου ο χριστιανισμός μιλάει για την αγάπη, εκείνος είχε βάλει τον εγωκεντρισμό. Για αυτό και ο Νεοφιλελευθερισμός προτάσσει μια διαβολοπολιτεία, μια Civitas Diaboli.

Κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά

Σε επίπεδο κοινωνικοοικονομικό, επίσης ο Νεοφιλελευθερισμός, προτάσσει το ακριβώς αντίθετο ιδανικό από την εκκλησιαστική διδασκαλία. Μας μιλάει για ιδιωτικοποίηση των πάντων, μας μιλάει για την πλήρη «ελευθερία» του ισχυρού να καταπιέζει τον αδύνατο, θεωρώντας κάθε εμπόδιο σε αυτό, κάθε ρύθμιση που μπορεί να επιβάλει ο νόμος «δρόμο προς τη δουλεία», όπως θά’ λεγε ο Χάγιεκ. Αντίθετα, ο ορθόδοξος χριστιανισμός μας μιλάει για την κοινοκτημοσύνη ως ιδανικό. Είναι χαρακτηριστικό: η Ορθοδοξία δεν προτάσσει για την εν τω κόσμω ζωή κανένα άλλο ιδεώδες της μοναστικής ζωής από τα τρία βασικά πλην της κοινοκτημοσύνης.

Ο Νεοφιλελευθερισμός ουσιαστικά λειτουργεί ως ένας παγκόσμιος απορρυθμισμένος καπιταλισμός, όπου οι μεγάλες εταιρείες είναι ελεύθερες να ασκήσουν «υπερανταγωνισμό», όπως θα’ λεγε ο Φίλιπ Κότλερ, στις μικρομεσαίες εταιρείες, όπου ο εργαζόμενος δεν προστατεύεται από το νόμο, όπου μπορούν κάποιοι μπιζιμπόντηδες να μας επισείουν την απειλή ότι θα πάρουν το καπελάκι τους και θα φύγουν στο εξωτερικό –σε κάποια μπανανία, ας πούμε, με χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές- αφού δε δεσμεύονται από κανένα εθνικό σύνορο. Αυτό, ειρήσθω εν παρόδω, ήταν, έλεγε ο αριστερός Μάικλ Μουρ, ένα από τα θέλγητρα, ας το πούμε έτσι, και του Τραμπ, ο οποίος ήταν ο μόνος που μίλησε πολύ σκληρά στους εκπροσώπους των εταιρειών που ήθελαν να φύγουν στο εξωτερικό, αφήνοντας τους Αμερικανούς άνεργους και απειλώντας τους με δασμούς.

Ο Τζον Κέννεθ Γκάλμπρεϊθ, αυτή η τεράστια μορφή οικονομολόγου, είχε πει ότι αυτή η λεγόμενη ελεύθερη αγορά οδηγεί νομοτελειακά σε ολιγοπώλια. Τα ολιγοπώλια –και το ζούμε στο πετσί μας αυτά τα τελευταία χρόνια- έχουν ακυρώσει τον ανταγωνισμό μεταξύ τους και μας τσιτσιρίζουν όλους στο τηγάνι των συντονισμένων πρακτικών, πίνοντας στο όνομα των «ελεύθερων αγορών». Ο Νεοφιλελευθερισμός επίσης αντιτάσσεται στην αναδιανεμητική φορολογία. Προτιμάει τον flat tax, όπου όλοι, φτωχοί και σύγχρονοι ζάπλουτοι, πληρώνουν το ίδιο μέρος του εισοδήματός τους. Ένα είδος flat tax άλλωστε είναι και ο ΦΠΑ. Ο Νεοφιλελευθερισμός επίσης μας λέει ότι ο πλούτος πρέπει να διανέμεται με βάση το «τι παράγει ο καθένας και τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του». Εργαλείο βέβαια –πόρος δηλαδή- είναι και ο άνθρωπος: ένας παραγωγικός συντελεστής που δεν αντέχει η οικονομία.

Συμπεράσματα

Για να συνοψίσουμε: ο Νεοφιλελευθερισμός δε μιλάει καν για κοινωνία, αλλά για άθροισμα ατόμων και households. Κηρύσσει τον ατομισμό και την ιδιοτέλεια, που βρίσκεται σε διαμετρική αντίθεση με την αγάπη, και τη θεωρεί ηθικό προσόν που φτιάχνει την πρόοδο και τον πολιτισμό. Κηρύσσει έναν παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό χωρίς δημόσιο τομέα, χωρίς δημόσια-κοινωνικά αγαθά, χωρίς κοινωνικό κράτος ή κοινωνικά δικαιώματα, χωρίς εργασιακό δίκαιο, όπου θα βρισκόμαστε στο έλεος της «αργόσχολης τάξης» των μεγαλοεπιχειρηματιών. Όπου θα ζούμε για να δουλεύουμε και να τους τ’ ακουμπάμε, όπως έλεγε κι ένα τραγούδι.  Έχει καταφέρει να φέρει την κοινωνικοοικονομική ανισότητα μέσα σε 40 χρόνια (όπου συνεχώς αυξάνεται) στην εποχή των Φαραώ!

Ήδη τον Μεσοπόλεμο, ο απορρυθμισμένος τότε καπιταλισμός «ξόφλησε» και γέννησε ως αντίδραση τα φασιστικά κινήματα. Αν συνεχιστεί αυτή η πορεία, θα βρεθούμε σε ανάλογα άσχημες καταστάσεις. Για αυτό, όπως σωστά είχε πει ο Κέννεντυ: «όποιος καθιστά την ειρηνική επανάσταση αδύνατη, θα καταστήσει τη βίαιη επανάσταση αναπόφευκτη». Ή, όπως είχε πει και ο γέροντας Παΐσιος: «τα αγαθά θα μοιραστούν είτε με το χέρι (με το Ευαγγέλιο) είτε με το μαχαίρι». Εμείς θέλουμε να μοιραστούν με το χέρι, έχοντας βάλει το μαχαίρι στο Νεοφιλελευθερισμό.

Και σε αυτόν τον ιερό σκοπό, με νηφάλιο και δυναμικό τρόπο, επιθυμεί να συμβάλει και το παρόν δοκίμιο.