Εἰσαγωγικά: Στήν ἐφημερίδα «Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ» (8-11-2020) ὁ καθηγητής Χρ. Γιανναρᾶς μέ ἄρθρο του «Οἱ τρεῖς δυνάμεις τοῦ κακοῦ» (Ὁ κορωνοϊός καί τά κριτήρια τοῦ ρεαλισμού), καταλήγει στήν πρόταση «νά κοινωνοῦν οἱ πιστοί μέ τεμάχιο ἐμβαπτισμένου στόν οἶνο ἄρτου, πού ὁ λειτουργός θά ἀποθέτει μέ λαβίδα στήν παλάμη τους».

Κατά τήν τέλεση, ἐξ ἄλλου, τῆς Θείας Λειτουργίας ὁ ἱερέας διαβάζει ὁρισμένες εὐχές καί τελεῖ συγκεκριμένες πράξεις γιά τήν μεταβολή τοῦ ἄρτου τοῦ προσφόρου καί τοῦ οἴνου σέ σῶμα καί αἷμα τοῦ Χριστοῦ καί Θεοῦ μας. Καί στό βιβλίο τοῦ ἁγίου Ἰωάννου Δαμασκηνοῦ «Ἔκδοσις ἀκριβής τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως» (βλ. ἔκδ. ΠΟΥΡΝΑΡΑ, Θεσσαλονίκη, 1989, κείμενο, μετάφραση, εἰσαγωγικά σχόλια τοῦ καθηγητοῦ Ν. Ματσούκα) ἐμπεριέχονται δογματικές ἑρμηνεῖες, πού θεωροῦνται ὁδηγός στό μυστήριο τῆς Θείας Κοινωνίας κατά τήν κύρια παράδοση τῶν Πατέρων καί τῶν Οικουμενικῶν Συνόδων.

Τά βασικά θέματα πού προκύπτουν εἶναι: α) τί πιστεύουν οἱ Ὀρθόδοξοι ὅταν κοινωνοῦν καί β) πῶς μποροῦν νά κοινωνοῦν, μέ σεβασμό στο Μυστήριο.

Το νόημα τῆς παράλληλης παρουσίασης κειμένων εἶναι καθαρά ἐνημερωτικό καί κυρίως ἐκφραστικό ἀποριῶν γιά νά διατυπώσει ἡ Σύνοδος τῶν ἱεραρχῶν (καί ἡ παράδοση τῆς Ἐκκλησίας κλήρου καί λαοῦ) μέ «σωστό» τρόπο τό πιστεύω κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου μέ πνεῦμα ἐλευθερίας καί θείας χάρης, χωρίς διάθεση ἐριστική.

α) Ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός

Ὁ Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός στήν «Ἔκθεση» πού ἀναφέραμε στό Δ΄ μέρος τοῦ βιβλίου, παρ. 13 «Περί τῶν ἁγίων καί ἀχράντων τοῦ Κυρίου Μυστηρίου» ἀναφέρει τά ἑξῆς (σέ μετάφραση Ν. Ματσούκα):

Ὁ ἄνθρωπος ὅμως, ἐπειδή ἔγινε λογικός καί αὐτεξούσιος, πῆρε ἐξουσία μέ τήν προαίρεσή του ἀδιάκοπα νά ἑνώνεται μέ τό Θεό, ἐφ’ ὅσον παραμένει στό ἀγαθό, δηλαδή στήν ὑπακοή τοῦ Δημιουργοῦ (…) Στό ὑπερῶο (ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός) … τῆς ἁγίας καί ἔνδοξης Σιών, τρώγοντας τό παλιό Πάσχα μέ τούς μαθητές Του καί τελειώνοντας τήν Παλαιά Διαθήκη νίβει τά πόδια τῶν μαθητῶν, παρέχοντας τό σύμβολο τοῦ ἁγίου βαπτίσματος.

Ἔπειτα κόβοντας τόν ἄρτο τόν μοίρασε σ’αὐτούς λέγοντας: «Λάβετε, φάγετε, τοῦτο μου ἐστί τό σῶμα, τό ὑπέρ ὑμῶν κλώμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν». Παίρνοντας παρόμοια τό ποτήρι μέ κρασί καί νερό τό μετέδωσε σ’αὐτούς λέγοντας: «Πίετε ἐξ αὐτοῦ πάντες τοῦτο μου ἐστί τό αἷμα τῆς Καινῆς Διαθήκης, τό ὑπέρ ὑμῶν ἐκχυνόμενον εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, τοῦτο ποιεῖτε εἰς ἐμήν ἀνάμνησιν. Ὁσάκις γάρ ἄν ἐσθιήτε τόν ἄρτον τοῦτον καί τό ποτήριον τοῦτο πίνητε, τόν θάνατον τοῦ Υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου καταγγείλλετε καί τήν ἀνάστασιν ὁμολογεῖτε, ἕως ἄν ἔλθη (……….. 365-7). Καί συνεχίζει:

• Ἄν λοιπόν «ὁ λόγος του Θεοῦ ζῶν ἐστί καί ἐναργής»
• Ἄν ὁ ἴδιος ὁ Θεός Λόγος μέ τή θέλησή Του ἔγινε ἄνθρωπος καί ἔκανε γιά τόν ἑαυτό του σάρκα τά… αἵματα τῆς ἁγίας Παρθένου

δέν μπορεῖ νά κάνει τόν ἄρτο σῶμα του καί τό κρασί καί τό νερό αἷμα: (…) ὅπως ὅλα ὅσα δημιούργησε, ὁ Θεός τά δημιούργησε μέ τήν ἐνέργεια τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἔτσι καί τώρα ἡ ἐνέργεια τοῦ Πνεύματος ἐργάζεται αὐτά πού ξεπερνοῦν τή φύση καί τίποτε δέν μπορεῖ νά τά κατανοήσει παρά μόνη ἡ πίστη…

Καί τώρα ρωτᾶς πῶς ὁ ἄρτος γίνεται σῶμα Χριστοῦ καί το κρασί καί τό νερό αἷμα Χριστοῦ; Καί ἐγώ σοῦ λέγω, τό Πνεῦμα τό Ἅγιο ἔρχεται καί κάνει ὅλα αὐτά ποῦ ξεπερνοῦν κάθε λόγο καί ἔννοια (…)

Χρησιμοποιώντας λοιπόν τή συνηθισμένη συγκατάβαση μέ τά συνηθισμένα μέσα τῆς φύσης κάνει αὐτά πού ξεπερνοῦν τή φύση…

Τίποτε περισσότερο δέν ξέρουμε, ἀλλά ὅτι ὁ Λόγος τοῦ Θεοῦ εἶναι ἀληθινός καί ἐνεργητικός καί παντοδύναμος, ὁ τρόπος ὅμως μένει ἀνεξερεύνητος». (ὅ.π. σ. 367-9)

«… μέ τήν ἐπίκληση καί τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος μεταβάλλονται κατ’ὑπερφυσικό τρόπο (ὑπερφυώς μεταποιεῖται) σέ σῶμα τοῦ Χριστοῦ καί αἷμα καί δέν εἶναι δύο ἀλλά ἕνα καί τό αὐτό (ὅ.π. σ. 369).

Στούς πιστούς λοιπόν πού ἄξια μεταλαμβάνουν συντελεῖ στήν ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν καί στήν αἰώνια ζωή καί γίνεται φυλακτήριο ψυχῆς καί σώματος…» (ὅ.π. σ.371)

«Δέν εἶναι τύπος ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος τοῦ σώματος καί τοῦ αἵματος τοῦ Χριστοῦ – μή γένοιτο – ἀλλά τό ἴδιο τό σῶμα τοῦ Κυρίου θεωμένο, ἀφοῦ ὁ ἴδιος ὁ Κύριος εἶπε: «τοῦτο μου ἐστί» ὄχι τύπος τοῦ σώματος ἀλλά «τό σῶμα» καί ὄχι τύπος τοῦ αἵματος ἀλλά «τό αἷμα»… [Δηλαδή, δέν εἶναι συμβολισμός].

Ἄς προσέλθουμε σ’αὐτό μέ φλογερό πόνο καί μέ σταυρωτές τίς παλάμες, ἄς ὑποδεχτοῦμε τό σῶμα τοῦ σταυρωμένου…

Καί ὁ ἄρτος τῆς Κοινωνίας δέν εἶναι ἁπλός ἄρτος ἀλλά ἑνωμένος μέ τή θεότητα.

Λέγεται ἐπίσης μετάληψη γιατί μέ αὐτή μεταλαμβάνουμε τή θεότητα τοῦ Ἰησοῦ. Λέγεται καί Κοινωνία καί εἶναι ἀληθινή κοινωνία, ἐπειδή κοινωνοῦμε διά μέσου αὐτῆς μέ τόν Χριστό καί μετέχουμε στή σάρκα του καί στή θεότητα καί συνάμα διά μέσου τῆς ἴδιας κοινωνοῦμε καί ἑνωνόμαστε μεταξύ μας». (ὅ.π. σ. 375)

Ὁ καθηγητής Χρῆστος Γιανναρᾶς

Ἄς δοῦμε καί τί γράφει ὁ καθηγητής Χρ. Γιανναρᾶς στό ἄρθρο τῆς (Καθημερινῆς, 8-11-20):

«Ποια εἶναι τά ὅπλα τῆς θρησκείας, πού ἐπιβάλλεται στόν ἄνθρωπο, ὅπλα της εἶναι τό θαῦμα, τό μυστήριο καί τό κῦρος» βεβαιώνει ο Ντοστογιέφσκι. Καί τά τρία μαζί μποροῦν νά χαρίσουν στόν ἄνθρωπο ἐλπίδα, πέρα ἀπό τή λογική καί τίς αἰσθητές βεβαιότητες…

Δέν κατέβηκε ὁ Χριστός ἀπό τόν σταυρό ὅταν τόν προκαλοῦσαν οἱ σταυρωτές του, ἐπειδή δέν θέλησε νά ὑποδουλώσει τόν ἄνθρωπο μέ τό θαῦμα. Ἤθελε τήν ἐλεύθερη πίστη – ἐμπιστοσύνη τοῦ ἀνθρώπου… Ἀξία ἔχει ἡ ἐλευθερία τῆς ἀπόφασης: ἡ ἀγάπη, ὄχι τό θαῦμα, οὔτε τό μυστήριο, οὔτε τό κῦρος. Στό μυστήριο καί στό κῦρος ὑποτάσσεται τυφλά, ὑποχρεωτικά, ἀκόμα καί ἐνάντια στή συνείδησή της. (Ἀδελφοί Καραμαζόφ).

«Ἡ ἰλιγγιώδης μεγαλοσύνη τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἀκριβῶς ἡ ὑπαρκτική ἐλευθερία του, ἡ αὐτοπροαίρετη κατάφαση ἤ ἀπόρριψη τοῦ τριαδικοῦ πρωτοτύπου τῆς ζωῆς τοῦ Θεοῦ, πού δέν «ἔχει» ἀγάπη ἀλλά «εἶναι ἀγάπη»… ὑπάρχει ὄχι ὡς αἰτιώδης ἀναγκαιότητα, ἀλλά ὡς ἐλευθερία προσώπου».

«Ὁ Ντοστογιέφσκι εἶναι ἀκατανόητος στή σημερινή ἑλλαδική κοινωνία, διότι ἡ Ἐκκλησία ἔχει πάψει πολλές δεκαετίες τώρα, νά εἶναι τρόπος τῆς ὕπαρξης καί θέλει νά εἶναι μόνο μία διδαχή συμπεριφορᾶς… ἡ Ἑλλαδική Ἐκκλησία σαρκώνει ἕνα διδακτισμό καί νομικισμό, πού κραυγάζει ὡς μακάβρια ἀλλοτρίωσή της, τήν ὁλοκληρωτική θρησκειοποίησή της…

Μοιάζει νά ἔχει ὁλότελα ξεχαστεῖ ὅτι ἡ γνώση στήν Ἐκκλησία κατορθώνεται μέ τήν ἐμπειρία μετοχής «ἀνεπαισθήτως», ὅπως ἡ γνώση τῆς μητρικῆς ἀγάπης…

Στήν Ἐκκλησία δέν ἔχει θέση ἡ κατοχύρωση τοῦ ἐγώ μέ ἀρετολογική ὀρθοπραξία… ἡ καμουφλαρισμένη ἔπαρση τοῦ τηρητή νομικῶν διατάξεων. Εἶναι «βασιλεία τοῦ Θεοῦ» ἡ Ἐκκλησία…

Ζοῦμε μια δραματική δοκιμασία σήμερα στούς ναούς τῆς ἑλλαδικής ἐπικράτειας, πληρώνουμε τίμημα ἀκριβό θρησκειοποίησης τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ γεγονότος.

Πολλοί, πάρα πολλοί ἀπό τούς ἐκκλησιαζόμενους ἔχουν ἀρράγιστη τήν (ψυχολογική) βεβαιότητα ὅτι ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος τῆς Εὐχαριστίας δέν εἶναι δυνατό νά μεταδίδουν τόν θανατηφόρο τό COVID 19, τόν «κορωνοϊό»… δέν ἄκουσαν ποτέ τίποτε γιά τόν τρόπο ὑπάρξεως πού συνιστά ἡ Ἐκκλησία;

Δέν πληροφορήθηκαν ποτέ ὅτι ὁ «καθαγιασμός» τοῦ ἄρτου καί τοῦ οἴνου στήν Εὐχαριστία δέν μεταβάλλει τήν κτιστή φύση σέ ἄκτιστη, ἀλλάζει τόν τρόπο τῆς ὕπαρξης. Τό ὑλικό σῶμα (σάρκα καί αἷμα) τοῦ ἱστορικοῦ Ἰησοῦ δέν «μετουσιώθηκε» σέ ἄκτιστο – τή θεωρία τῆς «μετουσίωσης» (transsubbstantiatio) τήν ἐφεῦρε ἡ φιλοσοφικά ὑπανάπτικτη πρώϊμη μεσαιωνική Δύση, πού ἔκανε ἀπό τόν ἄρτο «ὄστια». Ἡ Ἐκκλησία πάντοτε μαρτυρεῖ καί κηρύττει ὅτι τό ὑλικό σῶμα τοῦ Χριστοῦ σάρκωσε τόν τρόπο τῆς ὑπαρκτικῆς ἐλευθερίας τοῦ Ἀκτίστου. Ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος τῆς Εὐχαριστίας δέν «μεταλλάσσονται» μαγικά σέ ἄφθαρτη ὕλη. Πραγματώνουν, ὡς φθαρτή ὕλη, τόν τρόπο (ἀγαπητική κένωση) τῆς ὑπαρκτικῆς ἐλευθερίας. Καί προτείνει ὁ καθηγητής Γιανναρᾶς, ἔστω καί ἕνας ἐπίσκοπος «νά ἐπαναφέρει τή λειτουργική πρακτική τῶν πρώτων χριστιανικῶν αἰώνων: Νά κοινωνοῦν οἱ πιστοί μέ τεμάχιο ἐμβαπτισμένου στόν οἶνο ἄρτου, πού ὁ λειτουργός θά ἀποθέτει μέ λαβίδα στήν παλάμη τους» (ὅ.π.)

Εὐχές στή Θεία Λειτουργία καί ἐρωτήματα

Λόγω τῆς ἔκτασης τῶν κειμένων προτείνουμε στούς ἀναγνῶστες μας νά καταφύγουν σέ μία ΣΥΝΟΨΗ καί νά ἀναγνώσουν τίς Εὐχές τοῦ λειτουργοῦ κατά τήν τέλεση τοῦ μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας γιά νά ἀναβιώσουν τό τί συμβαίνει καί τό τί πιστεύουμε ὅτι τελεῖται πρό τῆς Θείας Κοινωνίας, σύμφωνα μέ τήν παράδοση καί τά κείμενα τῆς Ἐκκλησίας.

Συγκρίνοντας τά παραπάνω κείμενα καί τίς εὐχές τῆς Λατρείας αἰσθάνομαι, ὅπως καί ἄλλοι πιστεύω, τήν ἀνάγκη νά ἐκφράσουν ἐρωτήματα, πού εὔχομαι νά τά ἀπαντήσει ἡ Ἱερά Σύνοδος τῆς Ἐκκλησίας ἤ, ἄν τά ἀπάντησε ἡ Ἐκκλησία στο παρελθόν, καί σήμερα νά ἀπομακρύνει συγχύσεις μέ σαφεῖς διευκρινήσεις:

• Ὁ ἄρτος καί ὁ οἶνος «μεταβάλλεται» σέ σῶμα Χριστοῦ μέ τήν ἐπιφοίτηση τοῦ Ἀγίου Πνεύματος. Αὐτό δέν ἀποτελεῖ ἤδη ἕνα θαῦμα καί μυστηρίου; Ὑπάρχει χῶρος γιά μαγικούς τρόπους; Ἄν κατά τον Ἰ. Δαμασκηνό τό Σῶμα Χριστοῦ εἶναι «ἐνωμένο μέ τή θεότητα», τότε κατά τήν μετάληψη ἡ θεότητα τοῦ Χριστοῦ τό ἀποχωρίζεται τό «ὑλικό σῶμα»; Δέν λειτουργοῦν μαζί ὁ ἄνθρωπος καί ὁ Θεός Χριστός;
• Τό «μυστήριον» περιορίζεται μόνον στή μετατροπή τοῦ ἄρτου καί οἴνου σέ σῶμα Χριστοῦ (κτιστό) ἤ συγχρόνως ἐκφράζει καί τήν ἑνότητα τῆς θεότητας καί τῆς ἀνθρωπότητας ὡς ἔνδειξη τῆς συνεργίας τῶν δύο;
• Ό τρόπος ὑπάρξεως πού μέ τήν συγκατάβαση καί ἐνσάρκωσή του ἔδειξε ὁ Χριστός, δηλαδή ἡ ταπείνωση καί ἡ ἀγάπη γιά τή διακονία τῶν ἀνθρώπων καί τήν κοινωνία, μεταξύ τους, κατορθώνεται χωρίς τή συνεργία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος; Καί αὐτό τό μέγιστον ἄθλημα τοῦ ἀνθρώπου δέν δείχνει ότι εἶναι παροῦσα καί ἡ θεότητα, τό Ἅγιον Πνεῦμα;
• Κατά τή Θεία Κοινωνία δέν πορεύεται ὁ ἄνθρωπος νά ἐκφράσει τό «κατ’ εἰκόνα» μέ τή συνεργία τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί τήν ἐλεύθερη θέληση καί πίστη του;
• Μήπως μέ τήν ἐλεύθερη βούληση, τό αὐτεξούσιον καί τήν πίστη, πού ἐνισχύεται μέ τή Θεία Χάρη (τῶν κτιστῶν θείων ἐνεργειῶν) δέν λαμβάνει χώρα ἕνα μυστήριον, ἕνα θαῦμα, πού ὑπερβαίνει τή φύση «ὑπερφυῶν». Τα θεῖα δώρα, ἡ λογική καί ἡ ἐλευθερία τοῦ ἀνθρώπου, δέν συνεργοῦν θαυμαστά καί μέ τή Θεία Χάρη; Γιά τήν ἀντιγραφή καί τά ἐρωτήματα.

Θ. Κοινωνός