Ήταν τη 19η Μαΐου 1919, όταν ο Κεμάλ Ατατούρκ αποβιβάστηκε στην Σαμψούντα. Η ενέργεια της αψήφησης των Οθωμανικών αρχών θεωρήθηκε ως αρχή των γεγονότων δημιουργίας τουρκικού εθνικού κράτους, στη βάση του εθνικισμού που πρέσβευαν οι νεωτερικοί στοχαστές από την εποχή ακόμη, σύμφωνα με τον Σαράντο Καργάκο, του προδρόμου του ιταλικού εθνικισμού, αναγεννησιακού Νικολό Μακιαβέλλι.
Ήταν το Κομιτάτο “Ένωση και Πρόοδος” των Νεοτούρκων που πρέσβευε έναν επιθετικό εθνικισμό που οδηγούσε στην εθνοκάθαρση και σε γενοκτονίες, των Ποντίων, των Αρμενίων, των Ασσυρίων. Η ιδεολογία αυτού του Κομιτάτου ήταν ο εκσυγχρονισμός, ο εκδυτικισμός και η εκκοσμίκευση της οθωμανικής κοινωνίας. Οι Νεότουρκοι ήταν ουσιαστικά το αντίστοιχο του Παχλαβί για το Ιράν και της Αικατερίνης ΙΙ (της Μεγάλης) ή του λεγόμενου Μεγάλου Πέτρου για τη Ρωσία.
Τις πράξεις βίας κατά των χριστιανικών πληθυσμών είχε ξεκινήσει σταδιακά ο τελευταίος Σουλτάνος Αβδούλ Χαμίτ. Ο Χαμίτ θεωρήθηκε «καταραμένος» από ισλαμικούς κύκλους. Επιπλέον, αξιοσημείωτο είναι ότι στις πολιτικές καταπίεσης και γενοκτονίας των Νεότουρκων ασκήθηκε εντονότατη κριτική από θρησκευτικούς και συντηρητικούς κύκλους της γείτονος, με έμφαση στον ανώτατο θρησκευτικό ηγέτη (Σεϊχουλισλάμη) Καζίμ Εφέντη, που θεωρούσε τις ενέργειες αυτές απαράδεκτες σύμφωνα με το Ισλάμ.
Το έντονα εθνικιστικό τουρκικό κράτος και πολιτικό σύστημα ακόμη και σήμερα αρνείται τις γενοκτονίες που διαπράχθηκαν τότε. Επιπλέον, καταπιέζει τους ελεύθερους στοχαστές και τη συζήτηση πάνω στα θέματα αυτά αναμεταξύ των πολιτών του. Δεν μπορεί ωστόσο ένα έθνος να έρθει σε μια ευσταθή εσωτερική ισορροπία χωρίς να παραδεχθεί τα σφάλματά του και να διδαχθεί όσο μπορεί από αυτά.
Είναι χαρακτηριστικό ότι μπορεί η Οθωμανική ιδεολογία να πρέσβευε μια υποτίμηση των αλλόδοξων πληθυσμών, ωστόσο δεν πρέσβευε τον αφανισμό του. Αντιθέτως, ήταν η δυτικοευρωπαϊκής προέλευσης εκσυγχρονιστική φιλοσοφία του νεοτουρκισμού που διέσπειρε το δηλητήριο μεταξύ και των απλών ανθρώπων που ζούσαν, σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός Φώτη Κόντογλου και όχι μόνο, αρμονικά και φιλικά μεταξύ τους και που προκάλεσε τη σφαγή.
Είναι γεγονός ότι οι Έλληνες που ήρθαν τότε πρόσφεραν πάρα πολλά, εντούτοις κουβαλούσαν μέσα τους όλο τον κατακερματισμό του βίαιου ξεριζωμού, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το Γιώργο Σεφέρη.
