Τον προηγούμενο μήνα απεδήμησε ο εξαιρετικός επιστήμονας, βυζαντινολόγος, τουρκολόγος και σλαβολόγος Σπύρος Βρυώνης, ακαδημαϊκός με ανεκτίμητο ιστορικό έργο. Αυτό κυρίως αναφέρεται στην δοκιμασία του Μικρασιατικού Ελληνισμού από τον 11ο αιώνα μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, καθώς υπέστη συνεχείς επιδρομές από τουρκικά φύλα της Ανατολής και αιχμαλωτίστηκε ή εξισλαμίστηκε σε καιρούς παρακμής και υποχώρησης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Ο Σπύρος Βρυώνης καταγόταν από την Κεφαλλονιά, γεννήθηκε στις ΗΠΑ, δίδαξε στο Πανεπιστήμιο του Λος Άντζελες της Καλιφόρνιας και υπήρξε διευθυντής του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη.
Ο Σ. Βρυώνης ήταν συστηματικός ερευνητής της Ιστορίας από πρωτογενείς πηγές, χωρίς ιδεοληψίες και διαστροφές των ιστορικών γεγονότων, ώστε να υποτάσσεται η ιστορική αφήγηση σε προκαταλήψεις και πολιτικές σκοπιμότητες. Η έρευνά του ήταν πλατειά και έφθανε στις ιστορικές πηγές πλήθος λαών, όχι μόνο του Ελληνικού.
Το κορυφαίο έργο του «Η παρακμή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού στη Μικρά Ασία και η διαδικασία εξισλαμισμού (11ος-15ος αιώνας, μετάφραση Κάτιας Γαλαταριώτου, Εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα, 2002)», στηρίζεται όχι μόνο σε ελληνικές και τουρκικές πηγές αλλά και σε αρμενικές, περσικές, συριακές, αραβικές και γεωργιανές, ενώ εκμεταλλεύεται πλήθος ιστορικών έργων των μεγάλων συγχρόνων γλωσσών, δουλεύοντας πάνω από είκοσι χρόνια στο θέμα αυτό.
Άλλες εργασίες του Σπ. Βρυώνη:
- Η εσωτερική ιστορία του Βυζαντίου κατά τους «χρόνους των ταραχών» (957-998), 1956 (δ. διατριβή).
- Η μάχη του Μάντζιγκερτ, 1071 μ.Χ: Η ιστορία της, οι ιστορικές πηγές και ο θρύλος.
- Το μυστικιστικό σύμπαν του Μεβλερή Δερβίση Eflaki και η Μικρά Ασία.
- Το τουρκικό κράτος και Ιστορία κ.λπ.
Είναι γνωστό, εξ άλλου, η πολύχρονη έρευνά του για τα γεγονότα του 1956, όταν υπέστησαν άγριους διωγμούς οι Ρωμηοί της Πόλης από το τουρκικό παρακράτος με ανοχή της Κυβέρνησης.
Εκτιμήσεις Σπύρου Βρυώνη για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό
Ο Μικροσιατικός Ελληνισμός κατά τον Σπ. Βρυώνη ήταν ποσοτικά και ποιοτικά πολύ σημαντικός κατά τη βυζαντινή περίοδο. Οι Τούρκοι εισβολείς έπρεπε να υποτάξουν και να αφομοιώσουν μια ακμάζουσα κοινωνία, η οποία επέδρασε και μετά τον εξισλαμισμό.
Οι συγκρούσεις με τους παλαιούς, εν πολλοίς ελληνόφωνους και Χριστιανούς, κατοίκους διήρκησαν 4 αιώνες και η ενοποίηση της Χώρας επήλθε μόλις τον 15ο αιώνα.
Οι συνεχείς πόλεμοι και επιδρομές εξάρθρωσαν τη βυζαντινή κοινωνία και η παλαιά διοίκηση καταστράφηκε καθώς και οι χριστιανικές κοινότητες (μητροπόλεις, επισκοπές, ενορίες). Έτσι η παρακμή της Ορθόδοξης Εκκλησίας, ιδιαίτερα μετά το 13ο αιώνα σταδιακά αποσάρθρωσε το βυζαντινό Ελληνισμό.
Η εκκλησιαστική ηγεσία των επαρχιών εξέλειψε και έτσι η χριστιανική κοινωνία δέχτηκε απροστάτευτη το Ισλάμ. Οι Μουσουλμάνοι κατά κανόνα κατέλαβαν τα Μοναστήρια και τα κοινωνικά ιδρύματα της Εκκλησίας και μέσω των δικών τους πλέον θρησκευτικών θεσμών ασκούσαν στο λαό κοινωνικοοικονομική υποστήριξη (με τα τάγματα Δερβίσηδων) και παράλληλα έντονο προσηλυτισμό.
Ο βυζαντινός πολιτισμός στη Μ. Ασία επέδρασε στις κυρίως λαϊκές τάξεις (λαϊκός πολιτισμός). Ο εξισλαμισμός στη Μ. Ασία επήλθε όχι μόνο, γιατί τους πρώτες αιώνες οι Τουρκομάνοι και οι Σελτζούκοι ήταν πιο καταστροφικοί, ως στρατιωτικές νομάδες, αλλά και διότι η μεγάλοι βυζαντινοί γαιοκτήμονες πριν ασκούσαν μεγάλη καταπίεση και φορολογία στους μικρούς χριστιανούς ιδιοκτήτες και μισθωτούς. Αυτοί και η διένεξή τους με την κρατική γραφειοκρατία υπονόμευσαν την αυτοκρατορία.
Στα Βαλκάνια, αντίθετα, οι Έλληνες χριστιανοί διετήρησαν κατά κανόνα την πίστη τους και μετά την Άλωση το Οθωμανικό Κράτος διατήρησε μια σχετική ειρήνη και άφησε πολλούς Χριστιανούς ραγιάδες να επιβιώσουν για να πληρώνουν φόρους στην στρατοκρατική οθωμανική διοίκηση. Η Ορθόδοξη Εκκλησία τότε λειτούργησε στα Βαλκάνια με κέντρο το Πατριαρχείο. Στη Μ. Ασία, όμως, πρώτα διαλύθηκαν οι μητροπόλεις σε διάστημα 4-5 αιώνων,, όταν οι επιδρομές των τουρκικών νομάδων ήταν συνεχείς και η στρατιωτική λεία και οι αρπαγές αποτελούσαν τρόπο επιβίωσης των νεοφώτιστων Μουσουλμάνων.
Το Ελληνικό Έθνος από τις εθνοτικές κοινότητες και όχι από το Κράτος
Οι έρευνες του Σπ. Βρυώνη είναι σημαντικές και για την προέλευση του Ελληνικού Έθνους, που νεώτεροι ιστοριογράφοι από πολιτικές και ιδεολογικές προκαταλήψεις θεώρησαν νεώτερο, δυτικόφερτο γέννημα, πλάσμα της Γαλλικής Επανάστασης, αγνοώντας τις ιστορικές πηγές.
Μεγάλοι ιστορικοί, όπως ο Διονύσιος Ζακυνθηνός, ο Απόστολος Βακαλόπουλος, ο Νικόλαος Σβορώνος μαζί με τον Σπύρο Βρυώνη διαφωνούν με τους Hobsbaum, Andersen και άλλους, και παραδέχονται την ύπαρξη συνείδησης του Ελληνικού Έθνους από την αρχαία εποχή και έπειτα κατά τις επόμενες, έστω και αν δεν διαθέτουν δική τους κρατική οντότητα, με πολιτική εξουσία. Επί Τουρκοκρατίας σε πλήθος πηγές αναφερόνται εναλλάξ οι όροι «Έθνος», «Γένος», «Ελλάδα» ή «Γραικοί», «Ρωμηοί» κ.λπ. με συνείδηση πολιτιστικής ενότητας και συγγένειας, αλλά και με την προσδοκία της απελευθέρωσης.
Σε δοκίμιό του σημειώνει ο Σπύρος Βρυώνης, κρίνοντας τα έργα των Hobsbaum. Andersen και άλλων.
«Εμφάνιση σοβαρών ακαδημαϊκών εργασιών, που αμφισβητούσαν ουσιώδεις παραμέτρους των νεωτεριστικών θεωριών…
Η άποψη του Smith είναι ότι το «Έθνος» προέρχεται από τα «έθνη», δηλαδή, από τη συλλογική μορφή της κοινότητας στις προ-νεωτερικές κοινωνίες, στις οποίες οι παραδόσεις ήταν ακόμα πολύ ισχυρές και διατηρείτο η συνοχή τους ως μιας συνειδητής κοινωνικής οντότητος, η οποία κατά τη διαδικασία του εκσυγχρονισμού της προσέδωσε στο έθνος και τον εθνικισμό μεγάλο μέρος του πολιτισμού και ειδικότερα του «συναισθήματος» και των «αισθημάτων» της αρχαιότητας. Οι οπαδοί της νέας ερμηνείας χαρακτηρίστηκαν ως «εθνοσυμβολιστές».
Οι οπαδοί της θεωρίας της αποδόμησης προτιμούν να επιτίθενται κατά των συγγραφέων και όχι κατά των ίδιων των κειμένων».
Βλ. Σ.Β. (2014), «Κοινωνικές Επιστήμες, Έθνος και εθνικιστές», στο περ. «ΝΕΟΣ ΕΡΜΗΣ Ο ΛΟΓΙΟΣ», τ. 1ος, 2011, σς. 39-46 και ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, 2014, Παιδεία και Εθνική συνείδηση στον Ελληνικό κόσμο (από την Άλωση μέχρι τις παραμονές της Επανάστασης του 1821)», ΕΚΔ. ΕΝΑΛΛ.-MANIFESTO-ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ (σελ. 408-409).
