• ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΩΝ ΣΤΗΝ ΙΣΠΑΝΙΑ ΜΕ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ “Η ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ’77”
• Ο ΝΙΚΟΣ ΨΑΡΟΥΔΑΚΗΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΕΙ ΤΙΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΠΟΥ ΕΞΟΥΘΕΝΩΝΕΙ ΤΟΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΟ
• ΤΟ ΣΩΦΡΟΝΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΝΟΡΒΗΓΙΑΣ ΠΟΥ ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΝΕΙ ΣΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ

“Φύγετε από μένα οι καταραμένοι… Ήμουν φυλακή και δεν μ΄ επισκεφθήκατε”    (Από το “Ευαγγέλιο της Κρίσεως”  Ματθ. κε΄ 31 – 46)

Στις κινηματογραφικές αίθουσες προβάλλεται η ισπανική ταινία “Απόδραση 1977”. Βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα που σχετίζονται με την εξέγερση των κρατουμένων στις ισπανικές φυλακές μετά το τέλος της δικτατορίας του Φράνκο, κατά τη μετάβαση στη Δημοκρατία. Και στη δημιουργία του κινήματος των ποινικών κρατουμένων (“Συντονιστικό Αγωνιζομένων Κρατουμένων”) αίτημα την αμνηστία, αμέσως μετά την αμνηστία που χορηγήθηκε στους πολιτικούς κρατούμενους. Αρνούνταν τον όρο “ποινικοί” και αυτοαποκαλούνταν “κοινωνικοί κρατούμενοι”. Με το σκεπτικό ότι ωθήθηκαν σε παραβατική συμπεριφορά λόγω της ανελευθερίας και της κοινωνικής αδικίας, ενώ είχαν καταδικαστεί με βάση τη δρακόντεια νομοθεσία της δικτατορίας του Φράνκο, σε ποινές εξοντωτικές, έχοντας υποστεί βασανιστήρια, παραβίαση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους ως κρατουμένων, κατάργηση του τεκμηρίου αθωότητας με καταχρηστικές προφυλακίσεις χωρίς δέσμευση της Πολιτείας πότε θα γίνει η δίκη τους.  «Aν η χώρα ξεκινάει από το μηδέν, το ίδιο κι εμείς», υποστήριζαν οι κρατούμενοι που εξεγέρθηκαν, με τη συμπαράσταση και αλληλέγγυων δικηγόρων.     

Τα αιτήματα του κινήματος ήταν τα ακόλουθα:

• Αμνηστία ή γενική παροχή χάριτος.
• Κατάργηση των βασανιστηρίων και της κακομεταχείρισης που παραβιάζουν τα ανθρώπινα δικαιώματα
• Αξιοπρεπής διατροφή
• Αποτελεσματική περίθαλψη
• Κατάργηση των πειθαρχικών ποινών σε επ’ αόριστον απομόνωση
• Ένα μη ταπεινωτικό καθεστώς επισκέψεων για τους κρατούμενους και τις οικογένειες ή τους φίλους τους
• Καθιέρωση επισκέψεων με σεβασμό της ιδιωτικότητας
• Τερματισμό της λογοκρισίας της αλληλογραφίας
• Μεταρρύθμιση του Ποινικού Κώδικα για την προσαρμογή των ποινών στην κοινωνική πραγματικότητα
• Εργασία αξιοπρεπώς αμειβόμενη
• Κατάργηση του Νόμου περί αλητών και των κακοποιών (νόμος του 1933, που είχαν εγκρίνει πριν την επικράτηση της δικτατορίας του Φράνκο, όλα τα κόμματα. Κατά παράβαση της θεμελιώδους αρχής του Ποινικού Δικαίου, ότι μόνο με συγκεκριμένη πράξη ή παράλειψη στοιχειοθετείται έγκλημα) δεν τιμωρούσε αξιόποινες πράξεις, αλλά στοχοποιούσε και έθετε υπό περιορισμό πρόσωπα που εν δυνάμει θεωρούνταν αντικοινωνικά στοιχεία και “αποβράσματα” (όπως περιπλανώμενους χωρίς σταθερό τόπο εργασία και διαμονής, τοξικομανείς,  επαγγελματίες επαίτες, ομοφυλόφιλους).
• Πρόσβαση στην εκπαίδευση και δικαίωμα ύπαρξης βιβλιοθηκών
• Βελτιώσεις των εγκαταστάσεων των Φυλακών
• Δικαίωμα αποφυλάκισης με περιοριστικούς όρους
• Εξαγορά των ποινών έναντι εργασίας εργασία με τους ίδιους όρους για όλους τους κρατούμενους

Το αποκορύφωμα των κινητοποιήσεων ήρθε στις 13 Μαρτίου 1978, όταν ο Καταλανός αναρχικός και μέλος του ΣΑΚ Agustín Rueda Sierra πέθανε από τα βασανιστήρια στη φυλακή Carabanchel. Τότε, με το σκάνδαλο που προκλήθηκε, ο Γενικός Διευθυντής Σωφρονιστικών Ιδρυμάτων αντικαταστάθηκε. Με την ψήφιση του νέου Οργανικού Σωφρονιστικού Νόμου του 1979, έγιναν δεκτά τα περισσότερα αιτήματα του ΣΑΚ, που θεωρούνται άλλωστε βασικές προϋποθέσεις για τη λειτουργία ενός σύγχρονου σωφρονιστικού συστήματος. Και μετά το θάνατο του Φράνκο και τη μετάβαση στο κοινοβουλευτικό καθεστώς, στην οποία προχώρησε ο διάδοχός του βασιλιάς Χουάν Κάρλος, ο σκληρός πυρήνας του σαραντάχρονου δικτατορικού κράτους καταστολής παρέμενε άθικτος. Αντιστάθηκε σκληρά και χρειάστηκαν αγώνες τεσσάρων ετών για να υποκύψει. Μέχρι τότε, πολλοί παρέμειναν άδικα φυλακισμένοι και υπέφεραν από τις συνθήκες διαβίωσης στις φυλακές.

Γενική αμνηστία δεν χορηγήθηκε στους ποινικούς κρατούμενους. Παρά το γεγονός ότι οι περισσότεροι από αυτούς ειλικρινά θα ήθελαν να ξεκινήσουν από την αρχή τη ζωή τους και σε κάποιους τα δικαστήρια του δικτατορικού καθεστώτος φόρτωσαν εγκλήματα που δεν είχαν διαπράξει. Ανάλογες περιπτώσεις που φορτώθηκαν ποινικά εγκλήματα σε αθώους για πολιτικούς λόγους περιγράφει ο Νίκος Ψαρουδάκης στο βιβλίο “Η φυλακή” . Όμως, όλο και υπήρχαν -όπως παντού- πρόσωπα επικίνδυνα, τα οποία έπρεπε να παραμένουν υπό περιορισμό.

Ο Νίκος Ψαρουδάκης αμφισβητεί τις βάσεις του σωφρονιστικού συστήματος

Ο ιδρυτής της ΧΔ και της “Χ” Νίκος Ψαρουδάκης, έζησε ο ίδιος στη φυλακή το 1976, αφού αρνήθηκε σε ένδειξη διαμαρτυρίας να εξαγοράσει την ποινή που τού επιβλήθηκε για το άρθρο του με τίτλο ” Διαρκές το δικό σας έγκλημα κ.κ. Αρεοπαγίτες” και εξέτισε ποινή τετράμηνης φυλάκισης στον Κορυδαλλό. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι φυλακές όπως είναι τώρα λειτουργούν ως αποθήκες ψυχών και σχολεία εγκλήματος, αντί να σωφρονίζουν.

Στο βιβλίο του “Η φυλακή”, (σελ. 90) που έγραψε όσο ήταν κρατούμενος, το ίδιο περίπου διάστημα που εκδηλωνόταν το κίνημα ων κρατουμένων στην Ισπανία, έγραψε χαρακτηριστικά:

“Πρέπει να κατανοήσουμε αν θέλουμε να σώσουμε. Μας χρειάζεται ο καλός Σαμαρείτης κι όχι ο Ιαβέρης. Το καθεστώς χρειάζεται λαγωνικά, η κοινωνία χρειάζεται ποιμένες. “Ο ποιμήν ο καλός την ψυχήν αυτού τίθησιν υπέρ των προβάτων. ” Μονάχα όταν αποχτήσουμε ποιμένες θα κάνουμε σωφρονισμό και δεν θα χρειάζονται φυλακές. Ο κακοποιός είναι ένα μαύρο σύννεφο, ένα μπουρίνι που έρχεται κάπου να ξεσπάσει. Χρειάζεται τον ήλιο να τον διαλύσει. Να διαλύσει το μίσος και την απογοήτευση από την ψυχή του κακοποιού που τον σπρώχνουν στο έγκλημα…Ο αποφυλακιζόμενος πρέπει να νοιώσει ευπρόσδεκτος καθώς μπαίνει στην ελεύθερη ζωή….”  

Αμφισβήτησε συνολικά τη φυλακή ως θεσμό. Προτείνει (σελ. 92) την αντικατάσταση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων από κοινότητες κρατουμένων, “μια ευρύτερη φυλακή χωρίς νάναι φυλακή όπως σήμερα. Στην κοινότητα αυτή, ο κρατούμενος θα μένει ελεύθερος σε δικό του σπίτι, θα κυκλοφορεί ελεύθερα στους δρόμους και τα κέντρα της κοινότητας, χωρίς να μπορεί να βγει έξω από τα σύνορά της.  Η κοινότητα αυτή θάχει από το κράτος οργανωμένες δουλειές (κρατικές επιχειρήσεις) στις οποίες θα εργάζονται οι κρατούμενοι, αμειβόμενοι και ασφαλιζόμενοι όπως οι εργαζόμενοι σ’ όλη τη χώρα. Ο κρατούμενος θα μπορεί να έχει μαζί του τη γυναίκα του και τα παιδιά του. Στην κοινότητα θα υπάρχουν σχολεία για τα παιδιά των κρατουμένων και για τα παιδιά των αναμορφωτηρίων τα οποία θα καταργηθούν και τα παιδιά θα μεταφερθούν εδώ, κρατούμενοι σαν μαθητές και εργαζόμενοι. Στην κοινότητα θα υπάρχει εστιατόριο, αγορά και οι κρατούμενοι θα ζουν από την εργασία τους και όχι από το κράτος.” 

Η παροχή κοινωφελούς εργασίας χωρίς άλλο περιορισμό έχει δοκιμαστεί με επιτυχία και θα μπορούσε να υποκαταστήσει τη φυλάκιση σε πολλές περιπτώσεις, αλλά ακόμα δεν υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές στη χώρα μας.

Αλλά και το όραμα του Νίκου Ψαρουδάκη για τις κοινότητες των κρατουμένων, είναι σύμφωνο με τη σύγχρονη αρχή του περιορισμού του ιδρυματισμού και θα μπορούσε με την κατάλληλη επεξεργασία να αποτελέσει τη βάση για ένα νέου τύπου σωφρονιστικό σύστημα για πολλές κατηγορίες κρατουμένων.

Σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, είναι επίκαιρο το μήνυμα ότι η εγκληματικότητα είναι προϊόν της κοινωνικής αδικίας. Και ότι για να προληφθεί πρέπει να εξαλειφθούν οι αιτίες που την προκαλούν.

Το σωφρονιστικό σύστημα της Νορβηγίας κοντά στην αντίληψη του Νίκου Ψαρουδάκη: Αποκατάσταση της βλάβης που προκαλείται από το έγκλημα και όχι τιμωρία των ανθρώπων

Όπως γράφει άρθρο του ηλεκτρονικού περιοδικού “Crime Times”, η χώρα αυτή βασίζεται σε μια έννοια που ονομάζεται «αποκαταστατική δικαιοσύνη», η οποία στοχεύει στην αποκατάσταση της βλάβης που προκαλείται από το έγκλημα και όχι την τιμωρία των ανθρώπων. Αυτό το σύστημα επικεντρώνεται στην «αποκατάσταση κρατουμένων» (“rehabilitation”) (Johnsen, Granheim, & Helgesen,2011), δεδομένου ότι η στέρηση της ελευθερίας τους είναι αρκετή τιμωρία (Bhuller, Dahlg, Løken & Mogstad, 2016). Με την ίδια λογική που και ο Νίκος Ψαρουδάκης κλείνει το βιβλίο του: Οι κρατούμενοι “πρέπει να καταλάβουν πως έσφαλαν, πως ήρθαν σε αντίθεση με την έννομη τάξη, πως η έννομη τάξη δεν τρέφει αισθήματα εκδικήσεως προς αυτούς, θέλει απλώς να μετανοήσουν, να συνεργασθούν μαζί της για το γενικό καλό. Για το σκοπό αυτό τους επιβάλλει την ορισμένη ποινή περισυλλογής και συνετισμού. Δεν τους εξοντώνει, δεν τους βασανίζει. Τους δίνει την ευκαιρία, μέσα στην κοινότητα του περιορισμού τους, να εργαστούν, να ζήσουν, ν’ αποδείξουν πως είναι άξιοι να επανέλθουν στην κοινωνία της ελευθερίας και της τιμής”. (σελ. 95)

Η φυλακή Μπάστοϊ που βρίσκεται σ’ ένα νησί είναι το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα: Μπορεί ένας κρατούμενος να ζητήσει να εκτίσει εκεί μόνο τα τελευταία πέντε χρόνια της κράτησής του, εφόσον αξιολογείται ότι επιθυμεί να επιστρέψει σε μία καθημερινότητα μακριά από το έγκλημα μετά την αποφυλάκισή του. Προσφέρεται στους κρατουμένους εργασία σε καλλιέργειες ή σε φάρμες. Υπάρχουν τηλεφωνικοί θάλαμοι χωρίς περιορισμούς και ελέγχους και ιδιωτικοί χώροι για τα επισκεπτήρια κάθε εβδομάδα, σχολείο, βιβλιοθήκη και μια εκκλησία.

Η φυλακή Halden Feng άνοιξε την 1^η  Μαρτίου 2010, και θεωρείται η πιο ανθρώπινη φυλακή στον κόσμο.  Ο κάθε κρατούμενος έχει την δική του LCD τηλεόραση. Υπάρχουν πλήρως εξοπλισμένο ιατρικό κέντρο, κλειστά γήπεδα και στούντιο ηχογράφησης, εκατοντάδες πίνακες στους  τοίχους. Ο  προαύλιος χώρος περιλαμβάνει έκταση  75 στρεμμάτων δάσους στην ανατολική Νορβηγία.

Και στις άλλες φυλακές της χώρας, λαμβάνονται μόνο τα απολύτως απαραίτητα περιοριστικά μέτρα για να διασφαλισθεί η εκτέλεση της στερητικής τη ελευθερίας ποινής και δεν θίγεται η αξιοπρέπεια των κρατουμένων.

Άλλο κοινό σημείο των θέσεων του Νίκου Ψαρουδάκη με το νορβηγικό σύστημα είναι η κατάργηση της ποινής των ισοβίων.

Απόδειξη της αποτελεσματικότητας του συστήματος αυτού είναι το μικρό ποσοστό υποτροπών. Ελάχιστοι απ’  όσους αποφυλακίζονται εγκληματούν ξανά, σε σχέση με σωφρονιστικά συστήματα όπως στις ΗΠΑ, όπου οι φυλακές είναι σχολεία του εγκλήματος.