Εφημερίς Αθηνών
20 Αυγούστου του 1824 – 15 Απριλίου 1826
Συντάκτης της εφημερίδας ήταν ο Αθηναίος Γεώργιος Πανταλέοντος Ψύλλας (1794-1879). Τυπογράφος ο Αθηναίος Νικόλαος Βαρότζης και ο εξ Ύδρας (;) Κων/νος Τόμπρας τον οποίο ο Γερμανός Γκίλμαν (ειδικός τεχνίτης για εγκατάσταση τυπογραφείων) έφερε αφού πήγε στην Ύδρα με συστατική επιστολή της Δημογεροντίας των Αθηνών που τον ζητούσε από τους προκρίτους του νησιού.
Ο Αθηναιοδίφης Δημ. Καμπούρογλου περιγράφει τις εντυπώσεις των τότε Αθηναίων: «Ο στοιχειοθέτης ήτο πρόσωπον όχι μόνον σπάνιον και περιζήτητον αλλά και κάπως ιερόν. Όταν δε ούτος εις τα Αθήνας, κινήσας σπασμωδικώς την χείρα επάνω από τα τετραγωνίδια της κάσσας με τα στοιχεία, συνέθεσε το πρώτον δοκίμιον της εκδόσεως, το έδεσε, το ετοποθέτησεν εις το πιεστήριον, το εμελάνωσεν, έβαλεν επάνω του το υγρανθέν καταλλήλως χαρτί και έβγαλεν το πρώτον αντίτυπον, συνεκεντρώθησαν όλοι γύρω από τον θαυματοποιόν αυτόν τυπογράφον και μόνον που δεν εσταυροκοπήθησαν».
Έτσι είχαμε το πρώτο φύλλο εφημερίδας στην Αθήνα! Στο ιστορικό αυτό έντυπο ο Ψύλλας – κάτω αριστερά του τίτλου της εφημερίδας – δημοσίευε όσο κυκλοφορούσε (140 εκδόσεις σε δύο χρόνια) την παράγραφο Ζ του πρώτου Ελληνικού Συντάγματος της Επιδαύρου «Οι Έλληνες έχουν το δικαίωμα να κοινοποιούν και με άλλους τρόπους και με το μέσον της τυπογραφίας ό,τι στοχάζονται δια καλόν».
Επίσης στην πρώτη σελίδα δεξιά επάνω ο Ψύλλας τόνιζε: «Η παρησσία είναι η ψυχή της δικαιοσύνης».
Στην πρώτη έκδοση ο ίδιος εξηγούσε: «Παρρησίαν λέγομεν τον ευγενή και ανοικτόν τρόπον, με τον οποίον ένα φιλελεύθερον έθνος τελειώνει τας κοινάς του υποθέσεις. Όταν λ.χ. τα κριτήρια (δικαστήρια), Βουλευτήρια, οι λογαριασμοί κ.τ.λ. ενός έθνους είναι ανοικτά εις τον καθένα και οι πολίται είναι ελεύθεροι να ομιλούν και να γράφουν την γνώμην των δια τα κοινά συμφέροντα, τότε λέγομεν ότι βασιλεύει εις το Έθνος εκείνο η παρρησία, το Φως, η Αλήθεια, ο Νόμος».
Ο Ψύλλας είχε παρακολουθήσει τα βασικά μαθήματα στα Αθηναϊκά σχολεία της Τουρκοκρατίας και μετά η «Φιλόμουσος Εταιρία» τον έστειλε στην Ευρώπη για σπουδές. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση, όμως, γύρισε από την Γερμανία.
Και όσον αφορά τα σχολεία της Αθήνας εν καιρώ πολέμου (ουδεμία σύγκρισις με τώρα προφανώς) ιδού μια «διακήρυξη» της Κοινότητας:
«Οι Αθηναίοι και μεταξύ των δεινών του πολέμου περιστάσεων επιθυμούν… τον φωτισμόν της νεολαίας διο εσυστήθη δημόσιον σχολείον, εις το οποίον διδάσκωνται προς το παρόν η Ελληνική και Ιταλική διάλεκτος. Διδάσκαλοι δε εκλέχθησαν οι ελλογιμώτατοι κύριοι Ιω. Ειρηναίος και Διονύσιος Σουρμελής, οίτινες κάμνουσιν αρχήν των μαθημάτων την ερχομένην δευτέραν εις το σχολείον του αειμνήστου Ντέκα, ειδοποιούνται λοιπόν οι φιλομαθείς πατέρες… να στείλωσι τους υιούς των… δια να αποκτήσωσι τα φώτα της παιδείας, τα οποία θέλουν τους καταστήσει καλούς ανθρώπους, ελευθέρους και ευτυχείς της Ελλάδος πολίτας.
29 Φεβρουαρίου 1824»
Στο σχολείο αυτό μισό χρόνο μετά ήρθε να διδάξει και ο περίφημος λόγιος Γεώργιος Γεννάδιος!
Αλλά ας δούμε την υπόλοιπη ιστορία. Ο συνταγματάρχης Στάνχοπ (Stanhope) που εκπροσωπούσε το φιλελληνικό κομιτάτο του Λονδίνου και μετέφερε ένα μεγάλο μέρος του δεύτερου αγγλικού δανείου βρισκόταν από τις αρχές του 1824 σε συνεργασία με τον Λόρδο Μπάυρον ώστε οι δυο τους ως φορείς του δανείου να βοηθήσουν τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην Αθήνα. Δηλαδή, να τον ενισχύσουν με τα χρήματα του δανείου στην ευρύτερη Ανατολική Στερεά ώστε να μεταφερθεί εκεί ο Μπάυρον και να δημιουργηθεί μια νέα πολιτικστρατιωτική κατάσταση εκτός της επιρροής του Α. Μαυροκορδάτου και των Υδραίων εφοπλιστών και λοιπών κυβερνητικών του Ναυπλίου.
Η προοπτική αυτή θα είχε τέλος την ανατροπή πιθανότατα των ισορροπιών και στην Πελοπόννησο αφού τα χρήματα του δανείου θα τα χειρίζονταν απ’ την Αθήνα. Όμως ο Μπάυρον αρρώστησε και πέθανε στο Μεσολόγγι αφήνοντας μόνο τον Στάνχοπ που είχε ήδη καταφέρει να πάει ένα τυπογραφείο στην Αθήνα και να οργανώσει την πρώτη εφημερίδα εκεί. Αλλά ήδη ο Α. Μαυροκορδάτος με έντονη και «βιτριολική» αλληλογραφία προς τους Φιλέλληνες του Λονδίνου κατάφερε ώστε το Αγγλικό Κομιτάτο να ακυρώσει τις εξουσιοδοτήσεις που είχε το ίδιο δώσει στον Στάνχοπ και να τον ανακαλέσει πίσω στην Αγγλία. [Το παρόμοιο θα συμβεί 120 περίπου χρόνια μετά όταν ο εξ Ιουδαίων Έντυ Μάγιερς ως φιλοεαμικός θα ανακληθεί στο Κάιρο για να καλύψει την θέση του στα βουνά ο συντηρητικός Κρις Γούντχαουζ ως τότε υπαρχηγός της Αγγλικής αποστολής στον ΕΛΑΣ και τον ΕΔΕΣ, αφού άλλαξε η Αγγλική πολιτική].
Έτσι με νεκρό τον Μπάυρον και ανίσχυρο τον Στάνχοπ τα χρήματα της δόσης του Β΄ Αγγλικού δανείου έφεραν τους Κυβερνητικούς που τα κέρδισαν σε θέση υπεροχής στον δεύτερο εμφύλιο, με αποτέλεσμα οι Μωραΐτες προύχοντες και οπλαρχηγοί να φυλακιστούν στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στην Ύδρα ο δε Ανδρούτσος να απομονωθεί και αργότερα να φυλακιστεί και δολοφονηθεί στην Ακρόπολη, στον πύργο της.
Ας δούμε εδώ μιαν επιστολή του Στάνχοπ ο οποίος πριν φύγει για την Αγγλία ανίσχυρος πια, από την Αγγλοκρατούμενη Ζάκυνθο την έστειλε με ημερομηνία 5/17 Μαΐου 1824 στις εφημερίδες «Ελληνικά Χρονικά» και «Φίλος του Νόμου». Απευθύνεται στους Έλληνες: «Οι μεγάλοι σας προπάτορες εξ αιτίας των ζηλοτυπιών και διχοστασιών, τα οποίας είχον αναμεταξύ των έχασαν την ελευθερίαν των. Η κοινή ζήτησίς σας είναι δια χρήματα. Τα χρήματα, λέγετε, σας ασφαλίζουν την νίκην και την ανεξαρτησίαν. Διατί λοιπόν οι πρόγονοί σας έτρεψαν τους Πέρσας εις φυγήν και σεις οι ίδιοι τους Τούρκους, οίτινες ήσαν τόσον πλούσιοι και ανώτεροι τον αριθμόν; Διότι ούτοι ήσαν διεφθαρμένοι από την τρυφήν και τον δεσποτισμόν ενώ οι Έλληνες ήσαν πτωχοί και ελεύθεροι.
Ψευδές είναι λοιπόν το να λέγη τις ότι ο χρυσός και ο σίδηρος είναι τα νεύρα του πολέμου. Ταύτα είναι μόνον μέσα βοηθητικά. Τα νεύρα του πολέμου είναι καρδία και ανδρεία…» Αν και το 1824 γραμμένη η επιστολή φαίνεται τελείως σύγχρονη. Για να κλείσει το μικρό τούτο άρθρο με παράλληλο τρόπο ως προς την επιστολή Στάνχοπ ας θυμηθούμε τη ρήση ενός άλλου εξέχοντος Άγγλου του «Λόρδου Προστάτου» Όλιβερ Κρόμγουελ που τον 17ο αιώνα έλεγε πώς με διακόσιες χιλιάδες στολές, δεν αντιμετωπίζεις τους Γάλλους.
Υ.Γ. Η εφημερίς των Αθηνών έπαψε το 1826 να κυκλοφορεί επειδή η Αθήνα βρισκόταν πάλι σε πολιορκία και πόλεμο εξ αιτίας της εισβολής της στρατιάς του Κιουταχή.
