Σto φύλλο της «Χριστιανικής» της 12.5.22, με βάση τα ευρήματα της έρευνας του Οργανισμού ΄Έρευνας και Ανάλυσης διαΝΕΟσις που διεξήχθη στις αρχές του έτους, αναλύσαμε τις επιπτώσεις των δύο ετών της πανδημίας στην πίστη και συγκεκριμένα τις απαντήσεις των ερωτηθέντων στο ερώτημα:
«Εσείς προσωπικά θα λέγατε πως πιστεύετε στο Θεό;»
Στο άρθρο αυτό θα αναλύσουμε κατά το ίδιο τρόπο με το άρθρο της 12.5.22 τις απαντήσεις των ερωτηθέντων στην ίδια έρευνα στο ερώτημα:
«Πόσο συχνά πηγαίνετε στην εκκλησία (εκτός από γάμους, βαφτίσια, κηδείες»;
κατά φύλο, ομάδες ηλικιών, επίπεδο εκπαίδευσης, ύψος μηνιαίου εισοδήματος και κόμματος που ψήφισαν. Οι απαντήσεις στο ερώτημα ήταν: κάθε εβδομάδα, 1-2 φορές το μήνα, 1-2 φορές το χρόνο, λιγότερο συχνά και ποτέ.
Προκειμένου να υπάρχει για τον αναγνώστη μια συνοπτική, εύληπτη και συγκρίσιμη «εικόνα» για τις διαφορές εκκλησιασμού ανάμεσα στα έτη και στις διάφορες κατηγορίες των ερωτηθέντων σταθμίσαμε τα ποσοστά όσων απάντησαν:
Κάθε εβδομάδα επί 52,
1 ή 2 φορές το μήνα επί 18,
1 ή 2 φορές το χρόνο επί 1,5,
Λιγότερο συχνά επί 1, και
Ποτέ επί 0.
Ο αριθμός που προκύπτει από τη στάθμιση αυτή είναι ο μέσος όρος συχνότητας εκκλησιασμού, δηλαδή πόσες φορές κατά μέσο όρο το χρόνο εκκλησιάζονταν οι ερωτηθέντες. Ο μέσος όρος δίνεται στην τελευταία γραμμή των Πινάκων.
Σε ό, τι αφορά την έρευνα του 2020 σε σχέση με εκείνη του 2018, όπως και στο προηγούμενο άρθρο, αποφύγαμε την παράθεση των αναλυτικών στοιχείων του 2018 διότι οι Πίνακες θα ήταν δυσανάγνωστοι. Θα αναφερθούμε σ’ αυτήν στα συμπεράσματα στο τέλος του άρθρου.
Ι. ΚΑΤΑ ΦΥΛΟ
Στην 1η στήλη του Πίνακα 1 δίνονται οι πέντε απαντήσεις και ο μέσος όρος. Στις τρεις στήλες μετά την 1η δίνονται τα ποσοστά του συνόλου των ερωτηθέντων που έδωσαν την αντίστοιχη απάντηση το 2020, το 2022 και η ποσοστιαία μεταβολή (μείωση ή αύξηση) τους το 2022 σε σχέση με το 2020. Στις τρεις επόμενες στήλες δίνονται τα αντίστοιχα στοιχεία των ανδρών και στις τρεις τελευταίες των γυναικών.
Από την 3η, 6η και 9η στήλη του Πίνακα (%ΜΕΤ) φαίνεται τα ποσοστό όσων απάντησαν το 2022 σχέση με εκείνους το 2020 ότι εκκλησιάζονται:
– Κάθε εβδομάδα και 1-2 φορές το μήνα μειώθηκε ενώ αντίθετα αυξήθηκε σε όσους απάντησαν 1-2 φορές το χρόνο, λιγότερο και ποτέ. Η μείωση του ποσοστού των γυναικών που εκκλησιάζονταν κάθε εβδομάδα ήταν μεγαλύτερη από την εκείνη των ανδρών, ενώ το αντίθετο συνέβη σε όσους εκκλησιάζονταν 1-2 φορές το μήνα.
– 1-2 φορές το χρόνο και λιγότερο συχνά αυξήθηκε τους άνδρες, στις γυναίκες και στο σύνολο των ερωτηθέντων. Η αύξηση στις γυναίκες που εκκλησιάζονταν 1-2 φορές το χρόνο ήταν μεγαλύτερη εκείνης των ανδρών, ενώ το αντίθετο συνέβη σε όσους και όσες εκκλησιάζονταν λιγότερο συχνά.
– Ποτέ αυξήθηκε στους άνδρες, στις γυναίκες και στο σύνολο των ερωτηθέντων. Η αύξηση στις γυναίκες ήταν πολλαπλάσια εκείνης των ανδρών, με αποτέλεσμα το ποσοστό τους το 2022 να είναι σχεδόν ίσο με εκείνο των ανδρών.
– Ο μέσος όρος της συχνότητας εκκλησιασμού μειώθηκε κατά σχεδόν 30% στο σύνολο των ερωτηθέντων. Η μείωσή της στις γυναίκες ήταν μεγαλύτερη από εκείνη των ανδρών, αλλά
– Ο μέσος όρος εκκλησιασμού τόσο το 2020 όσο και το 2022 ήταν μεγαλύτερος από εκείνο των ανδρών.
II. ΚΑΤΑ ΟΜΑΔΕΣ ΗΛΙΚΙΏΝ
Στο πρώτο και δεύτερο μέρος του Πίνακα 2 δίνονται τα αποτελέσματα των ερευνών του 2020 και 2022 κατά ομάδες ηλικιών.
Προκειμένου να μην αυξηθεί ή έκταση του ΄άρθρου αυτού τόσο για τον Πίνακα 2 όσο και τους επόμενες, ο σχολιασμός μας θα περιοριστεί μόνο σε όσους δήλωσαν ότι εκκλησιάζονταν «Κάθε εβδομάδα» και «ποτέ» και στο μέσο όρο συχνότητας εκκλησιασμού.
Από τον Πίνακα 2 φαίνεται τα ποσοστό όσων απάντησαν το 2022 σχέση με εκείνους το 2020 ότι εκκλησιάζονται:
Κάθε εβδομάδα αυξήθηκε στις ηλικίες 17-24 και 25-39 ετών και μειώθηκε σε όλες τις άλλες. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στους ηλικίας 55-64 ετών.
Ποτέ αυξήθηκε σε όλες τις ομάδες ηλικιών. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε στην ομάδα ηλικιών 17-24 ετών.
Ο μέσος όρος συχνότητας εκκλησιασμού μειώθηκε σε όλες τις ηλικίες. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στην ομάδα ηλικιών 55-64 ετών και ακολουθεί η ομάδα ηλικιών 17-24 ετών.
Το μεγαλύτερο μέσο όρο συχνότητας εκκλησιασμού το 2020 είχαν οι ηλικίας 55-64 ετών ενώ το 2022 οι ηλικίας 65 ετών και άνω. Το μικρότερο το 2020 είχαν οι ηλικίας 25-39 ετών, ενώ το 2022 οι ηλικίας 17-24 ετών.
IΙΙ. ΚΑΤΑ ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ
Στο πρώτο και δεύτερο μέρος του Πίνακα 3 δίνουμε τα αποτελέσματα των ερευνών κατά επίπεδο εκπαίδευση.
Από τον Πίνακα 3 φαίνεται τα ποσοστό όσων απάντησαν το 2022 σχέση με εκείνους το 2020 ότι εκκλησιάζονται:
Κάθε εβδομάδα αυξήθηκε σε όσους είχαν μεταπτυχιακό/διδακτορικό και μειώθηκε σε όλους τους άλλους. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε σε όσους είχαν με πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Ποτέ μειώθηκε σημαντικά σε όσους είχαν πρωτοβάθμια εκπαίδευση και πολύ λίγο σε εκείνους με μεταπτυχιακό/διδακτορικό και αυξήθηκε σε εκείνους με δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε σε όσους είχαν δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
Ο μέσος όρος συχνότητας εκκλησιασμού μειώθηκε σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευση Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στους ερωτηθέντες με πρωτοβάθμια εκπαίδευση και η μικρότερη σε εκείνους με μεταπτυχιακό/διδακτορικό.
Το μεγαλύτερο μέσο όρο συχνότητας εκκλησιασμού τόσο το 2020 όσο και το 2022 είχαν όσοι είχαν πρωτοβάθμια εκπαίδευση και το μικρότερο εκείνοι με μεταπτυχιακό/διδακτορικό. Ο μέσος όρος είναι χαμηλότερος όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης και τα δύο έτη.
V. ΚΑΤΑ ΚΛΙΜΆΚΙΑ ΕΙΣΟΔΉΜΑΤΟΣ
Στον Πίνακα 4 δίνουμε τα αποτελέσματα των ερευνών κατά κλιμάκια εισοδήματος.
Από τον Πίνακα 24 φαίνεται τα ποσοστό όσων απάντησαν το 2022 σχέση με εκείνους το 2020 ότι εκκλησιάζονται:
Κάθε εβδομάδα μειώθηκε σε όλα τα κλιμάκια εισοδήματος. Η μεγαλύτερη (πολύ μεγάλη) μείωση σημειώθηκε σε όσους είχαν εισόδημα άνω των 3.000 ευρώ και η μικρότερη σε όσους είχαν εισόδημα 1.001-1.500 ευρώ.
Ποτέ μειώθηκε σε όσους είχαν εισόδημα μέχρι 500 ευρώ και αυξήθηκε σε όλους τους όλους. Η μεγαλύτερη αύξηση (υπερδιπλασιασμός) σημειώθηκε σε όσους είχαν εισόδημα 501-1.000 ευρώ και η μικρότερη σε εκείνους με εισόδημα 1.001-1.500 ευρώ..
Ο μέσος όρος συχνότητας εκκλησιασμού μειώθηκε σε όλους. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε σε όσους είχαν εισόδημα 1.501-2.000 ευρώ και η μικρότερη σε εκείνους με εισόδημα 1.000-1.500 ευρώ.
Το μεγαλύτερο μέσο όρο συχνότητας εκκλησιασμού το 2000 είχαν όσοι είχαν εισόδημα 501-1.000 ευρώ και το 2022 εκείνοι με εισόδημα με εισόδημα έως 500 ευρώ, και το μικρότερο εκείνοι με εισόδημα άνω των 3.000 ευρώ.
VI. ΚΑΤΑ ΚΟΜΜΑ ΠΟΥ ΨΗΦΙΣΑΝ
Στον Πίνακα 5 δίνουμε τα αποτελέσματα της ερευνών κατά κόμμα που ψήφισαν. Όπως και στο προηγούμενο άρθρο δίνονται τα αποτελέσματα μόνο για τα τέσσερα κόμματα που υπήρχαν στη Βουλή και τα δύο έτη.
ίωση
Από τον Πίνακα 3 φαίνεται τα ποσοστό όσων απάντησαν το 2022 σχέση με εκείνους το 2020 ότι εκκλησιάζονται:
Κάθε εβδομάδα αυξήθηκε λίγο στους ψηφοφόρους του ΚΙΝΑΛ και μειώθηκε σε εκείνους των άλλων κομμάτων. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ και η μικρότερη σε εκείνους του Κ.Κ.Ε.
Ποτέ αυξήθηκε στους ψηφοφόρους όλων των κομμάτων. Η μεγαλύτερη αύξηση σημειώθηκε τους ψηφοφόρους του ΚΙΝΑΛ και η μικρότερη σε εκείνους του Κ.Κ.Ε..
Ο μέσος όρος συχνότητας εκκλησιασμού μειώθηκε στους ψηφοφόρους όλων των κομμάτων. Η μεγαλύτερη μείωση σημειώθηκε στους ψηφοφόρους τυ ΣΥΡΙΖΑ και η μικρότερη σε εκείνους του Κ.Κ.Ε.
Το μεγαλύτερο μέσο όρο συχνότητας εκκλησιασμού τόσο το 2020 όσο και το 2022 είχαν οι ψηφοφόροι της Ν.Δ. και το μικρότερο εκείνοι του Κ.Κ.Ε.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Σε ότι αφορά την έρευνα του 2020 σε σχέση με εκείνη του 2018 θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ο μέσος όρος του εκκλησιασμού του συνόλου, των ανδρών και των γυναικών παρέμεινε σταθερός σημειώνοντας μάλιστα, ελαφρά αύξηση το 2020 σε σχέση με το 2018. Είναι κατά συνέπεια σαφές, όπως προκύπτει από την ανάλυση που έγινε στο άρθρο αυτό ότι σημειώθηκε μεγάλη μείωση της συχνότητας εκκλησιασμού το 2022 σε σχέση με το 2020, η οποία οφείλεται από τη μια μεριά στα περιοριστικά μέτρα που επιβλήθηκαν για την τιθάσευση του κοροωνοϊού και από την άλλη στο φόβο των εκκλησιαζομένων να μολυνθούν από το (των ηλικιωμένων και ιδιαίτερα των γυναικών που αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των εκκλησιαζομένων καθώς και των ευάλωτων συνανθρώπων μας). Υπάρχουν όμως, όπως είδαμε πολύ μεγάλες διαφορές στις διαφορές κατηγορίες των ερωτηθέντων. Θα περιοριστούμε σε εκείνες του μέσου όρου συχνότητα εκκλησιασμού.
Πιο συγκεκριμένα ο μέσος όρος συχνότητας εκκλησιασμού μειώθηκε περισσότερο:
Στις γυναίκες απ’ ό, τι στους άνδρες, με αποτέλεσμα να μειωθεί η μεταξύ τους διαφορά: το 2020 οι γυναίκες εκκλησιάζονταν 3,2 φορές περισσότερο απ’ ό, τι οι άνδρες ενώ το 2022 η διαφορά αυτή περιορίστηκε στις 1,8 φορές.
Στις ομάδες ηλικιών 55-64 ετών και 17-24 ετών. Η μείωση της συχνότητας εκκλησιασμού κυμάνθηκε από 24,3% στην ομάδα ηλικιών 40-54 ετών μέχρι 41,3% σε εκείνη των 55-64 ετών.
Σε όσους είχαν πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Η μείωση συχνότητας εκκλησιασμού κυμάνθηκε από 11,4% σε όσους είχαν μεταπτυχιακό/διδακτορικό μέχρι 35,3% σε εκείνους που είχαν πρωτοβάθμια εκπαίδευση.
Σε όσους είχαν εισόδημα 1.501-2000 ευρώ. Η μείωση κυμάνθηκε από 42,4% σε όσους είχαν εισόδημα 1.501-2.000 μέχρι 20,1% σε εκείνου με εισόδημα 1001-1.500 ευρώ.
Στους ψηφοφόρους του ΣΥΡΙΖΑ. Η μείωση κυμάνθηκε από 40,9% στους ψηφοφόρους τους ΣΥΡΙΖΑ μέχρι 15,5% στους ψηφοφόρους του Κ.Κ.Ε.
Τη μεγαλύτερη συχνότητα εκκλησιασμού τόσο το 2020 όσο και το 2022 είχαν οι γυναίκες, όσοι είχαν πρωτοβάθμια εκπαίδευση, όσοι είχαν εισόδημα μέχρι 500 ευρώ και οι ψηφοφόροι της Ν.Δ. Το 2020 τη μεγαλύτερη συχνότητα εκκλησιασμού είχαν οι ηλικίας 55-64 ετών και 2022 οι ηλικίας 65 ετών και άνω.
Τη μικρότερη συχνότητα εκκλησιασμού τόσο το 2020 όσο και το 2022 είχαν οι άνδρες, οι ηλικίας 17-24 ετών, όσοι είχαν μεταπτυχιακό/διδακτορικό, όσοι είχαν εισόδημα άνω των 3.000 ευρώ και οι ψηφοφόροι του Κ.Κ.Ε. Το 2020 οι ηλικίας 25-39 ετών και το 2022 οι ηλικίας 17-24 ετών.
Τα ευρήματα των δύο αυτών ερευνών της διαΝΕΟσις για τη μείωση της πίστης και της συχνότητας εκκλησιασμού είναι χρήσιμα και πρέπει να μελετηθούν από την Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος και από τη Σύνοδο της Εκκλησίας της Κρήτης. Θα ήταν, μάλιστα, πολύ ενδιαφέρον αν η Ιεραρχία της Εκκλησίας της Ελλάδος παράγγελνε σε μια καταξιωμένη εταιρεία δημοσκοπήσεων μια πανελλαδική έρευνα ανάλογη με αυτές που αναλύσαμε, στην οποία θα έθετε ερωτήματα που θα διερευνούσαν βαθύτερα τόσο την πίστη στο Θεό όσο και τον εκκλησιασμό, προκειμένου να ληφθούν εκείνες οι αποφάσεις που θα βοηθήσουν να αυξηθεί το ποσοστό εκείνων που είναι πιο κοντά στην Εκκλησία.
_______
*Ο Μανόλης Γ. Δρεττάκης είναι πρώην: Αντιπρόεδρος
της Βουλής, Υπουργός και Καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.
