Ο Ιάκωβος Πατάτσος (1934-1956), αγωνιστής της ΕΟΚΑ, απαγχονίστηκε από τους Βρετανούς αποικιοκράτες στις 9 Αυγούστου 1956. Η συμμετοχή του στον υπέρ ελευθερίας αντιαποικιακό αγώνα της Κύπρου είχε αφετηρία τη βαθιά χριστιανική του πίστη, στη βάση της οποίας θεωρούσε την ελευθερία ως δώρο Θεού. Ενώ τον οδηγούσαν προς την αγχόνη, οι συγκρατούμενοι του τραγούδησαν μαζί του τον Εθνικό Ύμνο και έψαλλαν το «Τη Υπερμάχω». Εκείνος συνέχισε να ψάλλει «Ότε κατήλθες προς τον θάνατον», «Έκστηθι φρίττων ουρανέ» και το «Ότε εκ του ξύλου σε νεκρόν». Στην τελευταία του επιστολή προς τη μητέρα του έγραφε : “Αγαπημένη μου μητέρα, Χαίρε. Ευρίσκομαι μεταξύ αγγέλων. Το πνεύμα μου φτερουγίζει γύρω από το θρόνο του Κυρίου. Θέλω να χαίρεις όπως κι εγώ…”
Ο Γιάννης Πεγειώτης αναφέρεται σε νέα στοιχεία που ήρθαν στο φως για τη δωροδοκία ψευδομαρτύρων από τους αποικιοκράτες, προκειμένου να καταδικαστεί ο Ιάκωβος Πατάτσος για το φόνο αστυνομικού, τον οποίο δεν είχε διαπράξει. Παρά τα βασανιστήρια, δεν αποκάλυψε, ούτε ποιος ήταν ο δράστης ώστε να σώσει τη ζωή του, ούτε άλλα στοιχεία για το δίκτυο της ΕΟΚΑ.
Τρεις ψηφίδες για τον Ιάκωβο Πατάτσο
Ο ΙΑΚΩΒΟΣ ΠΑΤΑΤΣΟΣ ΩΣ ΝΕΟΜΑΡΤΥΡΑΣ
του Γιάννη Πεγειώτη
Η θυσία του Ιάκωβου Πατάτσου είναι μια από τις πάμπολλες περιπτώσεις ακραίας κακοδικίας και επ’ αμοιβή παρουσίαση μάρτυρος προς ενοχοποίηση υπόπτου για συμμετοχή στην ΕΟΚΑ. Αρχειακά είναι πλέον τεκμηριωμένο το γεγονός της πληρωμής 5000 λιρών Κύπρου στην ψευδομάρτυρα Εμινέ Νεβζάτ …
Ευτυχώς υπάρχει σειρά μαρτυριών για την περίοδο της αρχικής κράτησης και των πολυήμερων βασανιστηρίων και την επιμονή των αξιωματικών πληροφοριών για άντληση μαρτυρίας ή πληροφοριών από τον Πατάτσο. Η υποδειγματική του στάση η συνεχής επανάληψη της ίδιας θέσης σε όλη τη διάρκεια των απάνθρωπων ανακρίσεων και στη δίκη εξόργισε τους Βρεττανούς του Ειδικού Κλάδου. Η σταθερότητα του αυτή ήταν αγωνιστικώς ηρωική .Η στάση του αυτή δεν εκτιμήθηκε ορθά από τους Βρεττανούς για αυτό επέμεναν στη συνέχιση των ξυλοδαρμών και στην κράτηση τυχαίως ευρεθέντος Έλληνα νεαρού ο οποίος ήτο στην περιοχή της απόπειρας κατά του Κόδρου, αστυνομικού που συνόδευε τον αλυσοδεμένο Καραολή στη δίκη.
Στην ανακριτική διαδικασία ο Ειδικός Κλάδος επεδίωκε τη δημιουργία ρωγμών και νέων εκδοχών από τον ανακρινόμενο. Η αλλαγή της αρχικής αφήγησης δημιουργεί νέες δυνατότητες παγίδευσης του κατάκοπου από τις ποικίλες τεχνικές ανάκρισης και εκφοβισμού.
Ο Πατάτσος ως ανακρινόμενος ήτο παρά τις κακοπάθειες έντονα σταθερός και προσευχόμενος συνεχώς διατήρησε απαράμιλλο αυτοέλεγχο προστατεύοντας ένα ολόκληρο δίκτυο συνεργατών και ολόκληρο τον βραχίονα της ΕΟΚΑ που ήταν συνδεδεμένος με την ΟΧΕΝ.
Η ΣΙΩΠΗ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΔΙΚΗ ΚΑΙ ΤΑ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΑΤΑΤΣΟΥ ΜΕΤΑ ΤΙΣ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΣΕΝΕΡ ΛΕΒΕΝΤ
Η χρυσωθείσα ψευδομάρτυς
Σήμερα επανήλθε το θέμα της Εμινέ Νεβζατ και της σύμπραξης της επ’ αμοιβή στην άδικη καταδίκη ΤΟΥ Ιάκωβου Πατάτσου και την απίστευτη βασανιστική κακομεταχείριση του στον Αστυνομικό σταθμό του Σεραγίου. Γι’ αυτό θεωρούμε πολύτιμο να επαναλάβουμε τις παρακάτω ιστορικώς από καιρού τεκμηριωμένες αλήθειες.
Ο Ιάκωβος Πατάτσος υπήρξε ένας από τους πλέον σταθερούς στην πληροφοριακή σιωπή του κρατούμενος της Βρετανικής αποικιοκρατίας κατά τον εικοστό αιώνα. Από τους πλέον ενάρετους Κυπρίους του αιώνα που μας πέρασε παρουσιάζει από τη στιγμή της σύλληψης του στις 23 Απριλίου του 1956 μίαν αξιοθαύμαστη αυτοκυριαρχία και ένα βάθος πνευματικό που αυξάνεται πάρα τις κακουχίες και τα βασανιστήρια μέχρι την ΄΄άδικη πέρα για πέρα εκτέλεση του στις 9 Αυγούστου του 1956.
Η περίπτωση του Πατατσου παρουσιάζει πολυμερές ενδιαφέρον και δεν έχει επαρκώς αναλυθεί.
Μια πτυχή του μαρτυρίου του και της καταδίκης του καταδεικνύει την επιχειρησιακή πρακτική εξαγοράς και προστασίας ψευδομαρτύρων από πλευράς των Υπηρεσιών πληροφοριών της αποικιοκρατίας σε συνεργασία και συντονισμό με άλλες υπηρεσίες και διοικητικούς φορείς και αξιωματούχους. Η Εξαγορά της ψευδομάρτυρος Εμινέ Νεβζατ ήταν η πλέον προκλητική. Η νεαρή τότε Νεβζατ έλαβε το μυθικό ποσό, για την εποχή, των πέντε χιλιάδων λιρών ενώ προστατεύτηκε με σειρά μεταγωγών της στην Τουρκία προ και μετά της δίκης και έλαβε υψίστη αποικιοκρατική τιμή για τις υπηρεσίες της από αξιωματούχο που έφτασε από το Λονδίνο για το σκοπό αυτό.
Οι εκδόσεις Χρ. Ανδρέου ερευνώντας στα βρετανικά αρχεία επισταμένα δημοσίευσαν σειρά εγγράφων που τεκμηριώνουν τον χρηματισμό της ψευδομάρτυρος, τις τιμές που της απεδόθησαν και τον επιχειρησιακό της χειρισμό με συμμετοχή και της βρετανικής Πρεσβείας στην Άγκυρα. Ο ειδικός τόμος για τον Ιάκωβο ΠΑΤΆΤΣΟ του πολύτομου έργου «Πεθαίνοντας για την Ελευθερία» μαζί με όσα διέσωσε ο Νικόλαος Βασιλειάδης στο βιβλίο του Εθνομάρτυρες του Κυπριακού έπους 1955-59 στηριγμένα σε επιτόπια έρευνα στα χρόνια αμέσως μετά τον Αγώνα μορφοποιούν μια καλή βάση για να επιχειρήσει ο ερευνητής μια πρόσθετη εμβάθυνση στην εγκληματική καταδίκη του Πατάτσου και τις ενέργειες που σκηνοθέτησαν μίαν από τις πλέον ακραίες κακοδικίες στα δικαστικά χρονικά της ΚΥΠΡΟΥ.
Η Έμινε Νεβζάτ υπήρξε συνεργάτης των μυστικών υπηρεσιών των Βρεττανών, αμείφθηκε αδρώς γι’ αυτό και έκτισε τη ζωή της με τις πέντε χιλιάδες που έλαβε ως αμοιβή αίματος. Προστατεύτηκε όσον κανείς άλλος μάρτυρας κατά την περίοδο του αγώνα της ΕΟΚΑ. Έλαβε τιμές και προσέφερε αρνητικές υπηρεσίες στην έκρηξη επιθετικότητος εναντίον των Ελλήνων της Λευκωσίας μετά την σύλληψη του Πατάτσου.
Με όσα αναφέρει ο Σενερ Λεβέντ και την πρόσφατη επικοινωνία της Εμινέ με Βρετανούς διπλωμάτες είναι εμφανές ότι ως παλαιός συνεργάτης πιθανόν να τυγχάνει ακόμη επιχειρησιακής διαχείρισης όπως πολλοί και πολλές που κατά καιρούς συνεργάζονται με μυστικές υπηρεσίες. Δεν αποκλείεται να έλαβε και άλλες έμμεσες και άμεσες τιμές και αμοιβές από τους Βρετανούς και τους Τουρκοκύπριους αφού την θεωρούν ηρωίδα. Συνήθως οι οικογένειες τέτοιων συνεργατών των Βρετανικών Υπηρεσιών στηρίζονται ποικιλοτρόπως ως μια πάγια τακτική για κτίσιμο δικτύου διαχρονικού συνεργατών και υποστηρικτών.
Η ΨΥΧΙΚΗ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΑΤΑΤΣΟΥ
ΟΙ τρεις ανθελληνικές αστυνομικές και στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Λευκωσία μετά τη σύλληψη του Πατατσου.
Μια από τις αποτυχίες της σύγχρονης ιστοριογραφίας και της πολιτικής σκέψης στην Κύπρο μετά το 1960 ήταν η ελλιπής διερεύνηση και η απουσία εμβάθυνσης στα γεγονότα και τις μυστικές και φανερές ανθελληνικές επιχειρήσεις των Βρεττανών και των Τουρκοκυπρίων και όλον το κρίσιμον 1956 έτος οριακόν για την ανάπτυξη των διχοτομικών σχεδίων και την ενορχήστρωση μιας νεόκοπης δικαιοσύνης. Με βασικό χαρακτηριστικό τη βαναυσότητα έναντι των Ελλήνων της Κύπρου και την ακραία επιείκεια έναντι των μειονοτικών Τούρκων της νήσου.
Η σύλληψη του ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΑΤΑΤΣΟΥ σήμανε την έναρξη μιας σειράς οριακών ενεργειών από τον ειδικό κλάδο και άλλες υπηρεσίες.
Πρώτη ήτο η απάνθρωπη ανάκριση του ΠΑΤΑΤΣΟΥ στον Αστυνομικού Σταθμό του Σεραγιού με συμμετοχή και του Τουρκικού όχλου ως εργαλείου ακραίου εκφοβισμού τόσον του ιδίου όσον και των Ελλήνων της Λευκωσίας
Δεύτερη ήτο η ανάπτυξη ενός πογκρόμ επιθέσεων κατά των Ελλήνων της Λευκωσίας και των εντός των τειχών περιουσίων τους .Με μακροπρόθεσμο στόχο τον βίαιο Διαχωρισμό και την ανάπτυξη όξυνσης και την καλλιέργεια μίσους έναντι των Ελλήνων.
Τρίτη ενέργεια η ανάπτυξη συστήματος ψευδομαρτύρων και προσανατολισμό των μαρτύρων για να ενοχοποιηθεί ο Παττακός για φόνο και να καταδικαστεί σε θάνατο.
Οι τρεις αυτές επιχειρήσεις ήταν ανήθικες, απάνθρωπες και καταστροφικές για τους Έλληνες της Κύπρου και στην ουσία οδήγησαν τους Τουρκοκυπρίους σε μίαν οδόν αυτοκαταστροφής, απομονωτισμού και αδιέξοδου για την μειονότητα και τις προοπτικές των άπλων ανθρώπων της.
Το ιστοριογραφικό αυτό κενό αναπλήρωσε σε μεγάλο βαθμό η έκδοση των πρακτικών της δίκης του Πατατσου και ο εκτενής σχολιασμός τους με παράλληλη εκτενή έρευνα. Οι εκδόσεις Χρ. Ανδρέου προσέφεραν στα χρόνια του ενενήντα ένα πολύτιμο εργαλείο ερεύνης που στην περίπτωση του Πατατσου δεν αξιοποιηθηκε όσο έπρεπε.
Επιπρόσθετα η παρουσίαση του επιχειρησιακου Κέντρου που εδρευει στον Αστυνομικόν Σταθμό του Σεραγιού δεν προξένησε μίαν σειρά ερευνητικών εργασιών που να καταδεικνύει το σκοτεινό του ρόλο και να απαριθμήσει τις δράσεις που αναπτυχθήκαν εκεί στα χρόνια του πενήντα και με ποιους πρωταγωνιστές.
Ο μόνος Τουρκοκύπριος μάρτυρας στην δίκη του Πατάτσου που δεν πληρώθηκε για την άδικη καταδίκη του: Ο ΑΖΙΖ ΧΟΥΣΕΪΝ
Μελετώντας τα πρακτικά της δίκης του ΙΑΚΩΒΟΥ ΠΑΤΑΤΣΟΥ και λαμβάνοντας υπόψη και όσα λέχθηκαν στην προανάκριση είναι εμφανές πως η ΜΑΡΤΥΡΙΑ του ΑΖΙΖ ΧΟΥΣΕΪΝ δεν προετοιμάστηκε και δεν εγγραφεί προ της δίκης, ούτε υπήρξεν προετοιμασία του από την κατηγορούσα αρχή η άλλους ενδιαφερομένους για την άδικη ενοχοποίηση και την καταδίκη του Ιάκωβου Πατάτσου
Ο κορυφαίος δικηγόρος υπεράσπισης Γεώργιος Χρυσαφινης επέμενε να εισηγείται στην αγόρευση στήριξης της αθωότητος πως στη ΜΑΡΤΥΡΙΑ του βοηθού μάγειρα ΑΖΙΖ ΧΟΥΣΕΪΝ έπρεπε να δοθεί μεγάλη βαρύτητα. Ο Χρυσαφινης είχε κατανοήσει πως ο μάρτυρας ήτο φιλαλήθης και παρέμεινε σταθερός αποφεύγοντας την οποία χειραγώγησή του. Η σταθερότης του ανάγκασε το Δικαστήριο να παραδεχτεί την ύπαρξη αντιφάσεων στους δύο βασικούς ψευδομάρτυρες. Παρά ταύτα στοχεύοντας ούτως η άλλως στην καταδίκη του ήρωος Πατατσου, το Δικαστήριο επιδεικτικά αγνοεί, μειώνει, προσβάλλει τη ΜΑΡΤΥΡΙΑ του ΧΟΥΣΕΪΝ και δεν δίδει βαρύτητα.
Στηρίζεται εν γνώσει του στους δύο αμειβομένους ψευδομάρτυρες. Προτιμά την Εμινέ και τον ψευδόμενο αμαξά οι οποίοι δεν ήτο στη σκηνή του εξεταζόμενου πυροβολισμού και του φόνου του Τουρκοκύπριου Αστυνομικού Βασίφ. Κατόπιν έφτασαν εκεί…
Όλα ήταν προδικασμένα και με προσυμφωνημένες αμοιβές.
