Η ιταλική αριστερά υπήρξε πρωτοπόρα σε σχέση με τους ομοϊδεάτες της σε άλλες χώρες, έχοντας αναδείξει αξιόλογους ηγέτες και διανοητές. Ήδη από το 1945, το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, με τη στήριξη του ιστορικού ηγέτη του Παλμίρο Τολιάτι, ήταν από τα πρώτα που δέχτηκε και Χριστιανούς ως μέλη του. Από το 1937 έως το 1945, είχε δημιουργηθεί στα πλαίσια του αγώνα κατά του φασιστικού καθεστώτος Μουσολίνι, η “Κίνηση Καθολικών Κομμουνιστών”, που δεχόταν το Μαρξισμό ως εργαλείο ανάλυσης της κοινωνικής πραγματικότητας, αλλά όχι ως πολιτική φιλοσοφία. Τα μέλη της κίνησης αυτής, αφού μετεξελίχθηκαν σε “Κόμμα Χριστιανικής Αριστεράς”, με επιφανέστερο τον φιλόσοφο Φράνκο Ροντάνο, έγιναν δεκτά στο ΙΚΚ. Ο Πάπας Πίος 12ος αφόρισε τον Ροντάνο. Ο αφορισμός άρθηκε από τον επόμενο Πάπα Ιωάννη 23ο.
Με πρωτεργάτη τον γραμματέα του Ενρίκο Μπερλιγκουέρ, το ΙΚΚ πρωτοστάτησε στις δεκαετίες 1970 και 1980 στη διαφοροποίηση από το σοβιετικό μοντέλο της μονοκομματικής γραφειοκρατικής δικτατορίας, προβάλλοντας εναλλακτικά τον Ευρωκομμουνισμό, που προϋπέθετε δημοκρατικές διαδικασίες και πλήρεις πολιτικές ελευθερίες για μετάβαση σε πιο δίκαιη κοινωνία. Παράλληλα, ανέπτυξε τη θεωρία ότι η τότε ΕΟΚ μπορούσε να μετεξελιχθεί σε “Ευρώπη των Λαών”.
Ο Μπεριλιγκουέρ επιδίωξε και την αποταύτιση του μαρξισμού από την αθεΐα. Πίστευε ότι «Η είσοδος των Χριστιανών στο κόμμα έρχεται να ενισχύσει τον κοσμικό του χαρακτήρα και να ξεπεράσει ορισμένα ρεύματα που προσπάθησαν να διατηρήσουν την τάση να ταυτίζουν τον κομμουνισμό με τον αθεϊσμό»
Ήθελε το ΙΚΚ να είναι «ένα κοσμικό και δημοκρατικό κόμμα, που ως εκ τούτου, δεν είναι ούτε θεϊστικό κόμμα. ούτε αθεϊστικό κόμμα, ούτε αντιθεϊστικό κόμμα» και φιλοδοξεί να οικοδομήσει «ένα κοσμικό και δημοκρατικό κράτος, και όχι ένα θεϊστικό κράτος, ούτε ένα άθεο κράτος, ούτε ένα αντιθεϊστικό κράτος». Είναι ενδιαφέρον ότι ο Μπερλιγκουέρ θέτει ως προϋπόθεση για την κοσμικότητα του κράτους, όχι μόνο να μην είναι προσανατολισμένο σε συγκεκριμένο θρήσκευμα, αλλά να μην είναι ούτε άθεο, ούτε να καταπολεμά το θρησκευτικό φαινόμενο. Θεωρώντας, εμμέσως πλην σαφώς, την αθεΐα ως μια μορφή θρησκείας.
Παρά τη διακηρυγμένη πίστη του ΙΚΚ στη Δημοκρατία, ο αμερικανικός παράγοντας καταπολέμησε με τρόπο λυσσαλέο τη συμμετοχή του στις κυβερνήσεις συνασπισμού και στην προτεινόμενη συνεργασία με το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, σε εφαρμογή ενός “ιστορικού συμβιβασμού” που επεδίωκε ο Μπερλιγκουέρ. Ο Φράνκο Ροντάνο είχε υποστηρίξει ότι δεν έπρεπε να περιοριστούν σε κυβερνητική σύμπραξη, αλλά να συμφωνήσουν από κοινού σε μια διαδικασία σταδιακών κοινωνικών αλλαγών μακράς περιόδου.
Για το λόγο αυτό η δολοφονία του γραμματέα των Χριστιανοδημοκρατών Ἀλντο Μόρο, που φαινόταν να στηρίζει μια τέτοια προοπτική, από τις “Ερυθρές Ταξιαρχίες” αποδίδεται από πολλούς σε αμερικανικό δάκτυλο.
Μετά την πτώση του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, ο οποίος συνέπεσε με την κατάρρευση του μεταπολεμικού ιταλικού κεντρώου πολιτικού συστήματος λόγω σκανδάλων και (δια)φθοράς της εξουσίας στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το ΙΚΚ άλλαξε ονομασία και μαζί με τη δεξιά του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, αποτέλεσαν το νέο δίπολο του πολιτικού συστήματος.
Όμως, ο σημερινός πολιτικός επίγονος του ΙΚΚ, το “κόμμα Δημοκρατικής Αριστεράς” του Ενρίκο Λέτα, έχει μεταλλαχθεί σε νεοφιλελεύθερο σοσιαλδημοκρατικό κόμμα. Με σημείο αναφοράς τον ευρωπαϊσμό, έγινε ένα από τα πιο πιστά στηρίγματα των επιλογών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της κυβέρνησης του τραπεζίτη Μάριο Ντράγκι. Για την εφαρμογή πολιτικών που επί δεκαετίες απορρύθμισαν το κοινωνικό κράτος και εξαθλίωσαν την ιταλική κοινωνία, με αποτέλεσμα την αποξένωσή του από τις λαϊκές τάξεις. Οι πρώην οπαδοί του, στράφηκαν κυρίως στο “κόμμα των 5 αστέρων”.
Η συνταύτιση της σημερινής ιταλικής Κεντροαριστεράς με την λογική της παγκοσμιοποίησης, την κάνει να θυμίζει περισσότερο το αμερικανικό Δημοκρατικό Κόμμα. Ο Ενρίκο Λέτα, έσπευσε μάλιστα να πάρει στα σοβαρά δημοσίευμα της εφημερίδας “Λα Στάμπα”, η οποία αποδίδει σε ρωσικό δάκτυλο την πτώση της κυβέρνησης Ντράγκι.
Κατά την εφημερίδα, η οποία επικαλείται πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών, στα τέλη Μαΐου, σύμβουλος του γραμματέα της Λέγκα, Ματέο Σαλβίνι, φέρεται να συναντήθηκε με διπλωμάτη της ρωσικής πρεσβείας στην Ιταλία, ο οποίος τον ρώτησε αν η Λέγκα σκοπεύει να αποσύρει τους υπουργούς της από την κυβέρνηση του Μάριο Ντράγκι.
Να δοθούν όλες οι πρέπουσες εξηγήσεις «για να εξακριβωθεί αν η Ρωσία έριξε την κυβέρνηση Ντράγκι», ζήτησε ο Λέτα.
Ο Φράνκο Γκαμπριέλι, υφυπουργός στην προεδρία της ιταλικής κυβέρνησης, από τον οποίο εξαρτώνται οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας, τόνισε ότι «τα όσα αναφέρονται στο άρθρο της La Stampa, σχετικά με στοιχεία που μπορεί να έχουν ως πηγή τις υπηρεσίες πληροφοριών -όπως αποσαφηνίσθηκε και στο παρελθόν- στερούνται κάθε βάσης»
